W dniu 14 grudnia 2017 roku Poseł Małgorzata Zwiercan wystosowała interpelację do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Pani Elżbiety Rafalskiej w sprawie dostępu dzieci do opieki przedszkolnej i wychowania przedszkolnego.
Szanowna Pani Minister,
Rząd Prawa i Sprawiedliwości prowadzi niezwykle skuteczną politykę rodzinną. Program 500+ jest tego najlepszym przykładem. Dzięki niemu poprawia się byt rodzin wielodzietnych. Program sprawia również, że matki mogą pozostać w domu i opiekować się swoim potomstwem.
Jednak część polskich kobiet chce godzić obowiązki matki z pracą zawodową. Wówczas potrzebują dostępu do opieki żłobkowej oraz do wychowania przedszkolnego. Niestety często słyszymy, że w żłobkach i przedszkolach brakuje miejsc dla wielu polskich dzieci.
W związku z powyższym proszę o odpowiedzi na następujące pytania:
- W ilu polskich gminach brakuje form opieki dla dzieci do lat 3?
- W ilu polskich gminach brakuje przedszkoli?
- Jaki procent polskich dzieci nie jest objęty opieką żłobkową oraz przedszkolną? Proszę o dane z uwzględnieniem podziału na miasto i wieś?
- Czy ministerstwo planuje zmiany w zakresie polityki żłobkowej i przedszkolnej, które przyczynią się do zwiększenia dostępności zorganizowanych form opieki dla pracujących rodziców?
Z poważaniem
Poseł Małgorzata Zwiercan
W dniu 23 stycznia 2018 r. otrzymała odpowiedź na swoja interpelację w sprawie dostępu dzieci do opieki przedszkolnej i wychowania przedszkolnego.
Należy zaznaczyć, że sytuacja instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 dynamicznie zmieniała się na przestrzeni ostatnich lat. Rozwiązania wprowadzone ustawą o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 oraz środki przekazywane w ramach Resortowego programu rozwoju instytucji opieki nad dziećmi w wieku do 3 „Maluch+” zwiększyły dostęp do tych instytucji. O ile w 2010 r., przed wprowadzeniem ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, funkcjonowało 511 żłobków i oddziałów żłobkowych, o tyle na koniec 2017 r. funkcjonowało ok. 4,2 tys. instytucji. Liczba miejsc opieki wzrosła z 32,5 tys. miejsc w 2010 r. do 108,6 tys. miejsc na koniec 2017 r. Systematycznie wzrasta odsetek dzieci w wieku do lat 3 objętych opieką – z 2,6% w 2010 r. do 14,6% na koniec 2017 r. Mimo to, ciągle jeszcze popyt na miejsca opieki wyraźnie przewyższa ich podaż. W 1717 gminach w Polsce nie ma instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3. 76,3% dzieci w wieku do lat 3 z gmin miejskich nie jest objętych opieką instytucjonalną. 95,9% dzieci w wieku do lat 3 z gmin wiejskich nie jest objętych opieką instytucjonalną. 90,7% dzieci w wieku do lat 3 z gmin miejsko-wiejskich nie jest objętych opieką instytucjonalną. Ogółem w Polsce 85,4% dzieci w wieku do lat 3 nie jest objętych opieką instytucjonalną.
Z tego powodu jednym z zadań Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej jest wspieranie rozwoju instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3.
W wyniku przeglądu systemów wsparcia rodzin w 2017 r. została znowelizowana ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3. Zmienione przepisy obowiązują od 1 stycznia 2018 r. Rozszerzono katalog podmiotów mogących zakładać żłobki i kluby dziecięce o inne niż gminy jednostki samorządu terytorialnego oraz instytucje publiczne. Rozszerzono także katalog osób mogących być lub mogących zatrudniać dziennych opiekunów. Od 1 stycznia 2018 r. dziennym opiekunem może także być osoba fizyczna prowadząca działalność na własny rachunek lub zatrudniona przez inne jednostki samorządu terytorialnego niż gminy, a także przez instytucje publiczne i osoby fizyczne.
Zniesiono wymóg posiadania w żłobku co najmniej dwóch pomieszczeń przeznaczonych na pobyt dzieci. W klubach dziecięcych dzieci mogą przebywać do 10 godzin dziennie, tak jak w żłobkach, jednakże kluby są placówkami mniejszymi i bardziej kameralnymi – do 30 dzieci. W celu zwiększenia bezpieczeństwa dzieci w żłobkach i klubach dziecięcych wprowadzono normy żywieniowe, obowiązek odbywania przez opiekunów i wolontariuszy cyklicznych szkoleń z zakresu pierwszej pomocy, a także możliwość powołania przez rodziców rady rodziców, która ma możliwość wglądu do pomieszczeń żłobka lub klubu dziecięcego oraz dokumentacji dotyczącej posiłków podawanych dzieciom, a także może przedstawiać i konsultować propozycje dotyczące zajęć. Stworzona została również możliwość większej integracji żłobków i klubów dziecięcych z przedszkolami. Żłobki i kluby dziecięce są zwolnione z opłat z tytułu trwałego zarządu, użytkowania i użytkowania wieczystego nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego oraz są zwolnione z podatku od nieruchomości.
Zwiększono wydatki budżetu państwa na tworzenie i funkcjonowanie miejsc opieki w żłobkach, klubach dziecięcych oraz u dziennych opiekunów w ramach programu wspierania rozwoju instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 „Maluch+”. Edycja Programu „Maluch+” na rok 2018 została ogłoszona 26 października br. Do rozdysponowania jest 450 mln zł, czyli prawie o 300 mln zł więcej niż w poprzedniej edycji. Należy zauważyć, że z programu „Maluch+” można otrzymać dofinansowanie w wysokości aż do 80% wartości kosztów realizacji zadania polegającego na tworzeniu nowych miejsc opieki i aż do 80% wartości kosztów realizacji zadania polegającego na funkcjonowaniu miejsc. Koszty funkcjonowania miejsc opieki prowadzonych przez podmioty inne niż jednostki samorządu terytorialnego są dofinansowywane pod warunkiem pomniejszania opłat rodziców za pobyt dzieci w instytucjach. Jednostki samorządu terytorialnego tworzące w ramach modułu 1a miejsca opieki na terenie gmin, gdzie nie funkcjonują żłobki i kluby dziecięce, mają gwarancję dofinansowania w wysokości zgłoszonego zapotrzebowania z zastrzeżeniem, że udział dofinansowania w realizacji zadania wynosi nie więcej niż 80% wartości kosztów projektu.
Ponadto istnieje możliwość dofinansowywania tworzenia i/lub funkcjonowania instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Społecznego lub Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych. W okresie programowania 2014-2020 na ww. cel przewidziano 396,7 mln euro. W 2018 r. do rozdysponowania jest na ten cel 521,2 mln zł.
Przedstawione powyżej rozwiązania powinny przyczynić się do powstawania nowych instytucji opieki, co w efekcie powinno przyczynić się do zwiększenia odsetka dzieci objętych opieką. Jest prawdopodobne, że większa liczba instytucji opieki nad najmłodszymi dziećmi przyczyni się również do obniżenia opłat rodziców za pobyt dzieci, a także pozwoli rodzicom na dokonywanie wyboru pomiędzy opieką domową a instytucjonalną.
Poniżej przedstawiam informacje w zakresie opieki przedszkolnej.
Ze wstępnych danych Systemu Informacji Oświatowej, według stanu na dzień 30 września 2017 r., na terenie każdej gminy w Polsce znajduje się placówka wychowania przedszkolnego (przedszkole, oddział przedszkolny w szkole podstawowej, punkt przedszkolny lub zespół wychowania przedszkolnego).
Z tych samych danych wynika, że wskaźnik upowszechnienia wychowania przedszkolnego wśród dzieci w wieku 3-5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym wynosi ogółem 84,60%. W miastach wynosi on 91,24%, zaś na obszarach wiejskich – 75,41%.
Problem braku możliwości korzystania z wychowania przedszkolnego odchodzi do przeszłości. W wielu przypadkach problemem jest natomiast dostanie się do konkretnego przedszkola. Z danych Systemu Informacji Oświatowej wynika, że w wielu gminach, mimo wcześniejszych obaw, pozostały wolne miejsca w przedszkolach. Wpływ na to ma przede wszystkim rozbudowa infrastruktury przedszkolnej oraz wsparcie udzielane gminom ze strony państwa.
W zakresie polityki przedszkolnej Ministerstwo Edukacji Narodowej wspiera działania jednostek samorządu terytorialnego na rzecz zwiększania dostępu do edukacji przedszkolnej. Należy jednak pamiętać, że przekazując gminom, z dniem 1 stycznia 1992 r., zadanie zakładania i prowadzenia m. in. publicznych przedszkoli, ustawodawca określił jednocześnie, że jest to obowiązkowe zadanie własne gmin, na które gmina ma m.in. udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) oraz z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT).
Gminy są zobowiązane do zapewnienia miejsc w placówkach wychowania przedszkolnego dla wszystkich uprawnionych dzieci .
W przypadkach uzasadnionych warunkami demograficznymi i geograficznymi rada gminy może uzupełnić sieć publicznych przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych o inne formy wychowania przedszkolnego. Ponadto, prawo oświatowe daje jednostkom samorządu terytorialnego możliwość skorzystania z zasobów, jakimi dysponują przedszkola niepubliczne, punkty przedszkolne, zespoły wychowania przedszkolnego, czy oddziały przedszkolne w niepublicznych szkołach podstawowych, na warunkach ustalonych przez jednostkę samorządu terytorialnego – w granicach określonych ustawą Prawo oświatowe oraz ustawa o finansowaniu zadań oświatowych . Pozwalają one rodzicom na wybranie optymalnej, ich zdaniem, ścieżki edukacji dla swojego dziecka.
Zwiększeniu dostępności do wychowania przedszkolnego sprzyjać ma wprowadzona od września 2013 r. dotacja celowa z budżetu państwa dla gmin na zwiększenie liczby miejsc
i poprawę warunków wychowania przedszkolnego.
Wysokość uruchomionych środków z rezerwy celowej budżetu państwa dla gmin na zwiększenie liczby miejsc i poprawę warunków wychowania przedszkolnego:
- w 2013 r. – 503 617 tys. zł;
- w 2014 r. – 1 566 998 tys. zł;
- w 2015 r. – 1 573 994 tys. zł;
- w 2016 r. – 1 562 618 tys. zł (zmniejszenie kwoty jest skutkiem obniżenia wieku rozpoczynania edukacji szkolnej do 6 lat);
- w 2017 r. – 1 289 378 tys. zł. (zmniejszenie kwoty jest skutkiem wprowadzenia subwencjonowania edukacji przedszkolnej dzieci w wieku 6 lat).
Ponadto, od 1 stycznia 2017 r., dzieci w wieku 6 lat i powyżej objęte wychowaniem przedszkolnym, uwzględniane są w ramach części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego.
Potrzeba zwiększonego wsparcia dla dzieci 6-letnich była związana ze zniesieniem obowiązku szkolnego dla tych dzieci i tym samym koniecznością objęcia wychowaniem przedszkolnym czterech roczników uczniów zamiast, jak dotychczas, trzech.
W konsekwencji, już w ramach subwencji oświatowej na 2017 rok zaplanowano finansowanie dzieci 6-letnich i starszych w średniej wysokości ponad trzykrotnie wyższej niż dotychczas .
Zadania dotyczące edukacji przedszkolnej są obecnie i nadal będą współfinansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego. Za realizację tych działań odpowiedzialne są samorządy województw, jako instytucje pośredniczące.
W obecnym okresie programowania (lata 2014 – 2020) środki Europejskiego Funduszu Społecznego są przeznaczane przede wszystkim na tworzenie nowych miejsc edukacji przedszkolnej oraz podnoszenie jakości wychowania przedszkolnego. Na ten cel przewidziano ok. 335,6 mln euro na lata 2014 – 2020 z EFS, jako 84,28% całości środków przewidzianych na realizację zadania oraz 15,72% środków z budżetu państwa (ich wielkość będzie uzależniona od kursu euro).
MINISTER
z up.
Marcin Zieleniecki
PODSEKRETARZ STANU