W dniu 21 grudnia 2017 roku Poseł Małgorzata Zwiercan wystosowała interpelację do Ministra Zdrowia Pana Konstantego Radziwiłła w sprawie stosowania alkoholu i innych środków psychoaktywnych przez dzieci i młodzież.
Szanowny panie Ministrze,
w Polsce osób używających alkoholu i innych środków psychoaktywnych jest niewątpliwie za dużo. Jak już wspomniałam we wcześniejszych interpelacjach do Pana Ministra, liczę na to, że problemem trzeźwości Ministerstwo Zdrowia zajmie się w sposób kompleksowy.
W tym wyjątkowym roku prawdziwej troski o trzeźwość narodu szczególną uwagę musimy zwrócić na dzieci i młodzież.
Zdaniem wielu ekspertów poważne szkody związane z piciem alkoholu przez dzieci i młodzież występują u ponad 10% populacji w wieku między 15. a 18. rokiem życia, dlatego należy zrobić wszystko, by uchronić młodych ludzi od sięgania po używki.
W związku z powyższym proszę o odpowiedzi na następujące pytania:
- Czy Ministerstwo Zdrowia (może wraz z Ministerstwem Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej) planuje przeprowadzenie kompleksowych badań dotyczących używania przez dzieci środków psychoaktywnych?
- Czy Ministerstwo Zdrowia planuje kontrolę realizacji wydatków na gminne programy profilaktyki alkoholowej i narkotykowej?
- Czy ministerstwo planuje większą restrykcję w emisji reklam przedstawiających reklamy napojów alkoholowych, a w szczególności piwa?
- Czy ministerstwo (wraz z Ministerstwem Edukacji Narodowej) planuje wdrożenie kompleksowych programów profilaktyki w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych przeciwdziałających uzależnieniu dzieci i młodzieży od alkoholu i innych środków psychoaktywnych?
Z poważaniem
Poseł Małgorzata Zwiercan
W dniu 1 lutego Poseł Małgorzata Zwiercan otrzymała odpowiedź na swoją interpelację w sprawie stosowania alkoholu i innych środków psychoaktywnych przez dzieci i młodzież.Odnosząc się do pytania nr 1, uprzejmie informuję, że w Polsce prowadzone są systematyczne badania monitorujące poziom spożywania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych przez dzieci i młodzież. Dwa najistotniejsze pod względem obszaru badawczego jak i liczebności próby badania to: międzynarodowe badania HBSC (Health Behaviour in School-aged Children) realizowane w grupach wiekowych 11, 13 i 15 lat oraz ESPAD (European School Survey Project on Alcohol and Drugs) realizowane w grupach wiekowych 15 i 17 lat. Ten ostatni projekt jest realizowany przy wsparciu finansowym m.in. Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, zwanej dalej „PARPA” oraz Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii, zwanego dalej „KBPN” – jednostek podległych Ministrowi Zdrowia. Kolejna edycja ogólnopolskich badań ESPAD planowana jest na 2019 rok. Badania HBSC koordynuje Instytut Matki i Dziecka w Warszawie. Obok projektów ogólnopolskich prowadzone są także badania lokalne np. tzw. badania mokotowskie realizowane cyklicznie w Warszawie od połowy lat 80. W badaniach tego typu bardzo istotne jest ich regularne powtarzanie, tak by można było zachować możliwość porównywania ich wyników, rejestrowania zmian zachodzących w populacji młodych ludzi – zgodnie z przyjętą metodologią międzynarodową zwykle badania są powtarzane co 4 lata. Eksperci zajmujący się problematyką używania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych przez dzieci i młodzież, reprezentujący różne instytucje i placówki m. in. PARPA, KBPN, Instytut Matki i Dziecka, Instytut Psychiatrii i Neurologii, współpracują ze sobą zarówno w przygotowywaniu kolejnych edycji kompleksowych badań, jak i przy analizie ich wyników i sporządzaniu rekomendacji. Ponadto od 2008 roku KBPN realizuje lub zleca badania dotyczące używania narkotyków ze szczególnym uwzględnieniem ogólnopolskich reprezentatywnych badań na młodzieży. Wszelkie badania z zakresu narkotyków i narkomanii zlecane przez KBPN publikowane są na stronach Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii, zwanego dalej „CINN”, www.cinn.gov.pl w zakładce raporty>raporty z badan. Są tam badania prowadzone w różnych grupach badanych oraz na podstawie różnych metodologii zarówno ilościowych jak i jakościowych. Wyniki badań przeprowadzonych na młodzieży znajdują się w sekcji: http://www.cinn.gov.pl/portal?id=166545.
Poniżej uprzejmie przekazuję linki do raportów z badań z ostatnich kilku lat dotyczące młodzieży lub gdzie młodzież była jedną z grup badanych:
• Badania Fundacji CBOS i KBPN wśród młodzieży szkolnej z 2016 r.: http://www.cinn.gov.pl/portal?id=15&res_id=673746;
• Badania Fundacji CBOS i KBPN w populacji generalnej z 2015 r.: http://www.cinn.gov.pl/portal?id=15&res_id=928538;
• Wyniki badania ESPAD wśród młodzieży szkolnej zrealizowane przez KBPN oraz PARPA z 2015 r. http://www.cinn.gov.pl/portal?id=15&res_id=1037524;
• Wyniki tzw. badań mokotowskich wśród młodzieży szkolnej jednej z dzielnic Warszawy z 2012 r. przeprowadzonych przez Instytut Psychologii i Neurologii: http://www.cinn.gov.pl/portal?id=15&res_id=1037524.
Ponadto w 2018 roku KBPN planuje zlecenie do realizacji kompleksowych badań młodzieży, jak również badanie w populacji generalnej na temat używania substancji psychoaktywnych. Dodatkowo obecnie realizowane są przez KBPN badania on-line realizowane we współpracy z Europejskim Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii, zwanym dalej „EMCDDA”, dotyczące używania narkotyków i „dopalaczy” również wśród młodzieży. Informacje o badaniu znajdują się na stronie EMCDDA: http://www.emcdda.europa.eu/activities/european-web-survey-on-drugs_en oraz CINN: http://www.cinn.gov.pl/portal?id=1248992.
Odnosząc się do pytania drugiego uprzejmie informuję, że kwestie dotyczące dyscypliny finansowej w jednostkach samorządu terytorialnego nie należą do zakresu kompetencji Ministra Zdrowia. Niemniej jednak, w celu poprawy jakości działań podejmowanych przez gminy, finansowanych ze środków uzyskanych z wydanych zezwoleń na sprzedaż alkoholu, PARPA prowadzi w gminach działania edukacyjne i wspierające w ramach Krajowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych określonego w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 sierpnia 2016 r. w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020 (Dz. U. poz. 1492), zwanym dalej „NPZ”, poprzez opracowywanie co roku rekomendacji dla jednostek samorządu terytorialnego do realizowania i finansowania gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.
W odpowiedzi na pytanie trzecie uprzejmie informuję, że zgodnie z NPZ, jednym z zadań nałożonych na Ministra Zdrowia, PARPA oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji w ramach celu operacyjnego nr 2 pn. Profilaktyka i rozwiązywanie problemów związanych z używaniem substancji psychoaktywnych, uzależnieniami behawioralnymi i innymi zachowaniami ryzykownymi jest podjęcie działań legislacyjnych mających na celu ograniczenie reklamy napojów alkoholowych. Aktualnie procedowany jest projekt ustawy o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia (UD302). W projekcie zaproponowano zmianę art. 131 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r.
o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2016 poz. 487, z późn. zm.) zakładającą wydłużenie czasu, w którym obowiązywać ma zakaz emisji reklam piwa – między godziną 6:00 a 23:00. W aktualnie obowiązującym stanie prawnym zakaz ten obowiązuje między godziną 6:00 a 20:00. Powyższe zostało zaproponowane m. in. aby przeciwdziałać zgubnemu wpływowi jaki reklama w środkach masowego przekazu może mieć na osoby małoletnie. Istnieje wiele opublikowanych w ostatnich latach badań naukowych jednoznacznie wskazujących na związek pomiędzy ekspozycją na reklamy napojów alkoholowych a piciem i upijaniem się. Ww. projekt ustawy, dostępny na stronie Rządowego Centrum Legislacji pod adresem https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12305556, był przedmiotem 30-dniowych uzgodnień, konsultacji publicznych i opiniowania z terminem zgłaszania uwag do dnia 22 grudnia 2017 r.
Odnosząc się do pytania czwartego uprzejmie informuję, że KBPN, PARPA, Ośrodek Rozwoju Edukacji oraz Instytut Psychiatrii i Neurologii podjęli działania na rzecz systemowych rozwiązań wyznaczających standardy skutecznej profilaktyki zachowań ryzykownych i uzależnień w szkole. Od 2010 r. funkcjonuje krajowa baza programów rekomendowanych – www.programyrekomendowane.pl. Celem systemu rekomendacji jest upowszechnienie sprawdzonych praktyk lub programów profilaktycznych, popularyzacja wiedzy na temat profilaktyki opartej na naukowych podstawach oraz zasad konstruowania skutecznych programów profilaktycznych. Obecnie w krajowej bazie programów rekomendowanych znajduje się 20 programów z zakresu profilaktyki uniwersalnej, selektywnej i wskazującej. Warto również podkreślić, że m.in. w zadaniach 2.3.1 pkt 1 i 3.2.1. pkt 1 NPZ, przewidzianych do realizacji przez jednostki samorządu terytorialnego wskazuje się właśnie na wdrażanie i upowszechnienie programów profilaktycznych rekomendowanych w ramach ww. systemu.
Należy zauważyć, że realizacja programów profilaktycznych w szkołach zależy przede wszystkim od decyzji odpowiednich organów oświatowych. Wiedza na temat uzależnień i zagrożeń związanych z używaniem substancji psychoaktywnych znajduje swoje miejsce w materiale przekazywanym w ramach ścieżek przedmiotowych, szkoły mają obowiązek tworzyć własną diagnozę problemów i zasobów, na jej podstawie przygotowują programy wychowawczo-profilaktyczne. Widząc potrzebę wsparcia placówek edukacyjnych w ich działaniach PARPA od wielu lat rekomenduje samorządom lokalnym, które są dysponentem środków pochodzących z opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych podejmowanie działań mających na celu wdrażanie programów profilaktycznych opartych na skutecznych strategiach oddziaływania, mających potwierdzone dowody skuteczności.
Realizując zadania w ramach NPZ, PARPA i KBPN podjęły również szereg działań, których celem ma być upowszechnianie programów profilaktycznych o potwierdzonej skuteczności m. in.: bezpłatne szkolenia dla nauczycieli przygotowujące do realizacji programów znajdujących się w banku programów rekomendowanych, wsparcie badań ewaluacyjnych realizowanych działań, czy też opracowanie nowych programów i narzędzi do pracy profilaktyczno-edukacyjnej z dziećmi i młodzieżą (w tym dla młodzieży uczącej się w szkołach ponadpodstawowych).
Dodatkowo KBPN w ramach ogłaszanych konkursów ofert na realizację zadań Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii określonych w NPZ realizuje zadania z zakresu profilaktyki uzależnień. Realizacja tych zadań obejmuje:
• Upowszechnianie szkolnych programów profilaktycznych opartych na naukowych podstawach poprzez dofinasowanie szkoleń dla nowych realizatorów programów znajdujących się bazie programów rekomendowanych i bezpośrednią realizację programów profilaktycznych adresowanych do dzieci i młodzieży i ich rodziców z zakresu profilaktyki uniwersalnej i selektywnej;
• Przygotowanie nowych realizatorów do bezpośredniej realizacji następujących programów profilaktycznych:
– z zakresu profilaktyki uniwersalnej: „Program Domowych Detektywów”, „Fantastyczne Możliwości”, „Szkoła dla Rodziców i Wychowawców”, „Spójrz Inaczej”, „Laboratorium Wiedzy Pozytywnej”;
– z zakresu profilaktyki selektywnej: „Program Fred Goes Net”, „Program Wzmacniania Rodziny”;
• Dofinasowanie realizacji badań ewaluacyjnych dwóch programów profilaktycznych: Program Nauki Zachowania i Szkolna Interwencja Profilaktyczna. W roku 2018 zostanie ogłoszone zdanie konkursowe na realizację badania ewaluacyjnego programu Fred Goes Net;
• Zwiększenie ofert opartych na naukowych podstawach programów profilaktyki uniwersalnej zapobiegających używaniu substancji psychoaktywnych i środków zastępczych przez młodzież poprzez dofinansowanie opracowywania nowych programów profilaktycznych adresowanych do wybranych grup młodzieży.
Ponadto w 2017 roku został opracowany program profilaktyczny z zakresu profilaktyki uniwersalnej „Moje życie, mój wybór” adresowany do młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną. Program ten jest pierwszym tego typu programem o naukowych podstawach w Polsce. W 2018 roku planowane jest również rozpoczęcie prac nad programem profilaktycznym, z zakresu profilaktyki uniwersalnej, adresowanym do młodzieży głuchej. Program ten również będzie legitymował się naukowymi podstawami oraz ewaluacją procesu i wyniku.
Łączę wyrazy szacunku,
Z upoważnienia
MINISTRA ZDROWIA
PODSEKRETARZ STANU
Zbigniew J. Król