W dniu 27 sierpnia Poseł Małgorzata Zwiercan wystosowała interpelację do Ministra Sprawiedliwości Pana Zbigniewa Ziobro w sprawie opłat sądowych
Szanowny Panie Ministrze,
kwestia opłat sądowych w postępowaniu cywilnym regulowana jest ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz zapisami kodeksu postępowania cywilnego, a także pewną uznaniowością sędziego.
Do mojego biura docierają informacje odnośnie bezpodstawnego zwalniania stron z opłat sądowych w przypadku ich przegrania. Dzieje się tak również, gdy stroną przegraną w postępowaniu przed sądem pracy jest jednostka budżetowa podległa jednostce samorządu terytorialnego. Częstym tłumaczenie się w tym przypadku jest brak zgody, np. prezydenta miasta na dodatkowe koszty tejże jednostki.
Jako, że skala takiego działania może być odmienna w różnych miastach, a także może nieść spore straty dla budżetu Państwa, w związku z tym, proszę o odpowiedź na następujące pytania:
- Czy docierały do Pana Ministra przedstawione przeze mnie informacje? A jeżeli tak, jaka jest ich skala?
- W ilu zakończonych sprawach strona przegrana została zwolniona z opłat sądowych i w jakiej wysokości w latach 2016- 2017?
- Czy nie budzi wątpliwości fakt zwalniania z opłat sądowych spółek, jednostek samorządu terytorialnego czy ich jednostek, w przypadku, gdy są reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika?
Z poważaniem
Poseł Małgorzata Zwiercan
W dniu 28 września 2018 r. Poseł Małgorzata Zwiercan otrzymała odpowiedź na swoja interpelację w sprawie opłat sądowych.
Problematykę kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym regulują ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1360), dalej k.p.c., oraz ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 300 ze zm.), dalej u.k.s.c. Kodeks postępowania cywilnego reguluje ogólne zasady orzekania o kosztach procesu oraz postępowania nieprocesowego (art. 98 – 110 i 520 k.p.c.). Z kolei ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych definiuje zagadnienia kosztów sądowych, w tym opłat i wydatków, określa zasady i tryb pobierania kosztów sądowych w sprawach cywilnych, zasady ich zwrotu, wysokość opłat sądowych w sprawach cywilnych, zasady zwalniania od kosztów sądowych oraz umarzania, rozkładania na raty i odraczania terminu zapłaty należności sądowych.
Pod pojęciem kosztów sądowych należy rozumieć koszty związane z wszczęciem, prowadzeniem i zakończeniem postępowania sądowego. Pojęcie kosztów sądowych jest węższe od pojęcia kosztów procesu. Koszty procesu obejmują zarówno koszty sądowe, zatem opłaty i wydatki, a nadto koszty strony występującej osobiście lub przez pełnomocnika, który nie jest adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym, koszty związane z reprezentowaniem strony przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego oraz koszty mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd.
Na koszty sądowe składają się opłaty (opłaty i opłaty kancelaryjne) oraz wydatki. Opłatę uiszcza się przy wnoszeniu do sądu pisma podlegającego opłacie. Opłata może być stała, stosunkowa lub podstawowa, w zależności od rodzaju sprawy oraz czynności procesowej, której dotyczy.
Instytucja zwolnienia od uiszczenia kosztów sądowych ma zastosowanie zarówno na wstępnym etapie postępowania cywilnego, jak i też w jego toku. Przepisy u.k.s.c. rozróżniają dwojakiego rodzaju zwolnienie, a mianowicie: zwolnienie z mocy ustawy ( np. art. 94, 95 i 96 ust. 1 u.k.s.c.) oraz zwolnienie z mocy orzeczenia sądowego (art. 100 ust. 2 i 101 u.k.s.c.). Wskazane rodzaje zwolnienia dotyczą zarówno postępowania rozpoznawczego (procesowego i nieprocesowego), jak również postępowania egzekucyjnego. Zwolnienie od kosztów sądowych może mieć charakter całkowity lub częściowy.
Zwolnienia od kosztów sądowych może domagać się osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Osoba ubiegająca się o zwolnienie od kosztów sądowych jest obowiązana dołączyć do wniosku oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania.
Zwolnienia od kosztów sądowych może domagać się również osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną.
Wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych zgłasza się do na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy.
Decyzję w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych podejmuje sąd lub referendarz sądowy. Weryfikacja orzeczenia wydanego przez sąd może nastąpić w trybie postępowania judykacyjnego przed sądem drugiej instancji. Natomiast na orzeczenie referendarza sądowego w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych przysługuje skarga do sądu, w którym wydano zaskarżone orzeczenie. Sąd rozpoznaje skargę jako sąd drugiej instancji, stosując odpowiednio przepisy o zażaleniu.
Odnosząc się do podnoszonego w interpelacji zagadnienia zwalniania stron z opłat sądowych w przypadku przegrania sprawy należy wskazać, że problematyka ta nie odnosi się do instytucji zwolnienia od kosztów sądowych na etapie powstania obowiązku ich uiszczenia, a raczej odstąpienia od obciążenia strony przegrywającej kosztami procesu, w tym kosztami sądowymi, na końcowym etapie postępowania przy wydawaniu orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Wiąże się to z wynikającym z art. 108 § 1 k.p.c. obowiązkiem sądu rozstrzygnięcia o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji.
Stosownie do art. 113 ust. 1 u.k.s.c. kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić lub których nie miał obowiązku uiścić kurator albo prokurator, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu.
Zasadą jest, że odpowiedzialność za wynik postępowania ponosi strona przegrana (art. 98 § 1 k.p.c.). W wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami (art. 102 k.p.c.). Odstępstwo od zasady odpowiedzialności za wynik sprawy ma charakter wyjątkowy i opiera się na względach słuszności. Ocena, czy w konkretnej sprawie zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek, pozwalający na zasądzenie od strony przegrywającej tylko część kosztów sądowych lub na odstąpienie od obciążenia jej tymi kosztami, należy do sądu i ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem, poczuciem sprawiedliwości oraz analizą okoliczności rozpoznawanej sprawy (por. m.in. orzeczenie SN z 2 czerwca 2010 r., I PZ 2/10, zam. OSNAPiUS 2011, nr 23-24, poz. 297 oraz z dnia 26 stycznia 2012 r., III CZ 10/12, zam. OSNC 2012, nr 7-8, poz. 98).
Weryfikacja orzeczenia wydanego w tym zakresie może nastąpić jedynie w trybie kontroli judykacyjnej dokonywanej przez sąd wyższej instancji, w ramach rozpoznawania środków odwoławczych.
Minister Sprawiedliwości, stosownie do przepisów ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 23 ze zm.), dalej u.s.p., sprawuje zewnętrzny nadzór administracyjny nad działalnością administracyjną sądów powszechnych. Nadzór ten obejmuje co do zasady analizę i ocenę prawidłowości oraz skuteczności wykonywania przez prezesów sądów wewnętrznego nadzoru administracyjnego. Czynności z zakresu nadzoru administracyjnego nie mogą wkraczać w dziedzinę, w której sędziowie są niezawiśli (art. 9b u.s.p.).
Minister Sprawiedliwości w ramach nadzoru nie ma kompetencji do oceny i weryfikacji orzeczenia sądowego wydanego w indywidualnej sprawie. Kwestia zasadności odstąpienia od obciążenia strony przegrywającej kosztami sądowymi należy do kognicji niezawisłego sądu i nie może być przedmiotem działań nadzorczych Ministra Sprawiedliwości.
Ministerstwo Sprawiedliwości nie dysponuje danymi odnośnie ilości wydanych orzeczeń sądowych w zakresie nieobciążania strony przegrywającej kosztami sądowymi w latach 2016-2017, gdyż dane statystyczne w tym zakresie nie są zbierane. Nie wpływały również sprawy dotyczące kwestii nieobciążania strony przegrywającej kosztami procesu.
Z poważaniem
Łukasz Piebiak