W dniu 5 grudnia Poseł Małgorzata Zwiercan wystosowała interpelację do Ministra Zdrowia Pana Łukasza Szumowskiego w sprawie wprowadzenia zmian w regulacjach prawnych, które otworzą możliwość korzystania bez skierowania z ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych finansowanych ze środków publicznych osobom znajdującym się w grupie zagrożonej uzależnieniami ze względu na problemowe korzystanie z nowych technologii lub substancji psychoaktywnych
cały czas on-line. Co dziesiąty nastolatek należy do grupy zagrożonych uzależnieniem lub uzależnionych.
Fakt ten stanowi narastające wyzwanie dla lecznictwa uzależnień w zakresie profilaktyki, diagnostyki, poradnictwa i terapii zaburzeń nawyków i popędów, które spełniają szereg kryteriów uzależnienia ale nie znajdują się jeszcze w klasyfikacjach chorób, zarówno Światowej Organizacji Zdrowia (ICD) jak i Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM). Wyjątkiem stały się zaburzenia związane z grami cyfrowymi, grami video, ryzykownymi grami (Gaming disorders, hazardous gaming) oraz zaburzenia hiperseksualne, które w kontekście zmian w kryteriach diagnostycznych dotyczących zaburzeń czynnościowych, w finalnej, anglojęzycznej wersji ICD-11, zostały wyszczególnione z całej grupy rzadziej spotykanych dolegliwości i opisane.
Z informacji przekazywanych przez środowisko psychoterapeutów uzależnień wynika, że uzależnienia od nowych technologii i zaburzeń z tym związanych są coraz częściej zgłaszane w placówkach lecznictwa uzależnień ale także coraz częściej wymagane jest specjalistyczne poradnictwo w sytuacjach używania szkodliwego nowych technologii.
Ustawa z dnia 27.08.2004 r. z późniejszymi zmianami w art. 57 ust. 2 p. 11 o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych nie odnosi się do tego problemu. Zakłada ona, iż skierowanie lekarza ubezpieczenia zdrowotnego na ambulatoryjne świadczenia specjalistyczne finansowane ze środków publicznych nie jest wymagane a) dla osób zgłaszających się z powodu uzależnienia oraz b) dla osób
zgłaszających się z powodu współuzależnienia – osób spokrewnionych lub niespokrewnionych z osobą uzależnioną, wspólnie z nią zamieszkujących i gospodarujących, oraz osób, których stan psychiczny powstał na skutek pozostawania w związku emocjonalnym z osobą uzależnioną. Ograniczenie zapisu do samego pojęcia uzależnienie, pomimo dodatkowego wyjaśnienia zawartego w uzasadnieniu, może nie być wystarczające. Takie sformułowanie otwiera drogę do uzyskania pomocy bliskim osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych jak alkohol, narkotyki, leki. Natomiast Ustawa w obecnym brzmieniu ogranicza dostęp do specjalistów i tym samym odbiera możliwość prawidłowego
zdiagnozowania przez specjalistę psychoterapii uzależnień osobom, które np. korzystają problemowo z nowych technologii oraz ich bliskim. Warto zaznaczyć, że zagadnienie używania problemowego wykracza poza problematykę nowych technologii i odnosi się także do substancji psychoaktywnych.
Z poważaniem
Poseł Małgorzata Zwiercan
9 stycznia 2019 roku Poseł Małgorzata Zwiercan otrzymała odpowiedź na interpelację w sprawie wprowadzenia zmian w regulacjach prawnych, które otworzą możliwość korzystania bez skierowania z ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych finansowanych ze środków publicznych osobom znajdującym się w grupie zagrożonej uzależnieniami, ze względu na problemowe
korzystanie z nowych technologii lub substancji psychoaktywnych.
Na wstępie pragnę poinformować, że Ministerstwo Zdrowia nie planuje wprowadzenia zmian w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1510, z późn.) w zakresie poruszonym w interpelacji. W celu umożliwienia skorzystania bez skierowania lekarza ubezpieczenia zdrowotnego ze świadczeń w poradni leczenia uzależnień, wszystkim grupom pacjentów cierpiącym na zaburzenia obarczone negatywną oceną społeczną, którym przysługują gwarantowane świadczenia w placówkach leczenia uzależnień, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień (Dz. U. z 2013 r. poz. 1386, ze zm.) w tym członkom rodzin oraz osobom pozostającym w bliskich relacjach z osobami uzależnionymi, patologicznym hazardzistom lub osobom cierpiącym na zaburzenia nawyków i popędów wprowadzono zmiany w ww. ustawie.
Ponadto większość pacjentów placówek leczenia uzależnień to pacjenci pierwszorazowi, którzy rozpoznanie nozologiczne otrzymają dopiero po zakończeniu procesu diagnostycznego. Nie ulega wątpliwości, że zdrowie populacji stanowi wartość samą w sobie, a spójna i efektywna polityka państwa w zakresie zdrowia publicznego w sposób zasadniczy wpływa na funkcjonowanie społeczeństwa. Dobry stan zdrowia obywateli jest niezbędnym warunkiem rozwoju kraju, z jednej strony stymulując wzrost gospodarczy, z drugiej natomiast nie obciążając systemu ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych. Ważnym elementem wpisującym się w obszar zdrowia publicznego jest realizacja zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego, polegająca na opracowywaniu i wdrażaniu programów zdrowotnych. Wiele działań ukierunkowanych na poprawę sytuacji zdrowia publicznego realizowanych jest w ramach zadań ustawowych przez organy centralne, jednostki samorządu terytorialnego oraz współpracujące z nimi organizacje pozarządowe. Wymagają one jednak koordynacji i wsparcia.
Wszelkie działania podejmowane przez instytucje i podmioty zajmujące się tą problematyką powinny być ukierunkowane na promowane zdrowia, zapobieganie chorobom, wyrównywanie nierówności zdrowotnych. Dla zdrowia publicznego kluczowa jest również trwała współpraca międzysektorowa na wszystkich szczeblach administracji rządowej i samorządowej, na każdym etapie organizowania działań z zakresu zdrowia publicznego.
Narodowy Program Zdrowia, ustanowiony na mocy art. 9 ustawy o zdrowiu publicznym, określony został w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 sierpnia 2016 r. w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020 (Dz. U. poz. 1492), to wieloresortowa i wielosektorowa strategia wdrażania prozdrowotnej polityki publicznej.
Zadania z zakresu zdrowia publicznego zostały przyporządkowane do poszczególnych celów operacyjnych NPZ, określonych na podstawie prognoz i analizy sytuacji zdrowotnej i demograficznej, a także danych o rozpowszechnieniu czynników ryzyka.
Zadania z zakresu m.in. zapobiegania używaniu substancji psychoaktywnych (zarówno używanie narkotyków, nowych substancji psychoaktywnych czy alkoholu) czy uzależnieniom behawioralnym określone zostały w celu operacyjnym 2: Profilaktyka i rozwiązywanie problemów związanych z używaniem substancji psychoaktywnych, uzależnieniami behawioralnymi i innymi zachowaniami ryzykownymi. Zadania te realizowane są przez Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii oraz Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
Z punktu widzenia zdrowia publicznego niezmiernie istotne jest zapobieganie angażowaniu się w zachowania problemowe takie jak np. uzależnienia behawioralne czy używanie substancji psychoaktywnych, a profilaktyka stanowić powinna szereg działań mających na celu wyeliminowanie lub zmniejszenie częstości występowania tych niepożądanych zachowań. Biorąc pod uwagę wyniki badań wskazujących, że w populacji dzieci i młodzieży uzależnienie od Internetu i od komputera stanowi jeden z najistotniejszych problemów wśród uzależnień behawioralnych, większość środków finansowych, zaplanowanych na realizację działań profilaktycznych jest wydatkowana na profilaktykę e-uzależnień. Począwszy od 2012 roku do chwili obecnej zrealizowano blisko 130 projektów z zakresu profilaktyki uniwersalnej i selektywnej (łącznie z tymi które były realizowane w 2018 roku). Adresatami prowadzonych działań są przede
wszystkim dzieci i młodzież w wieku szkolnym, ich rodzice i wychowawcy. Warto nadmienić, że wśród realizowanych projektów były również programy profilaktyczne adresowane do dzieci w wieku przedszkolnym oraz ich rodziców.
Począwszy od roku 2016 Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii podjęło kroki zmierzające do realizacji wniosków i rekomendacji wynikających z prowadzonych badań, z których wynikała potrzeba włączenia struktur oświatowych w działania na rzecz profilaktyki uzależnień behawioralnych wśród dzieci i młodzieży, szczególnie w zakresie nadużywania nowych mediów. W związku z powyższym w uzgodnieniu z Ministerstwem Edukacji Narodowej podjęto działania mające na celu realizację zadań adresowanych do pracowników oświaty zmierzających do podniesienia ich wiedzy w zakresie problematyki uzależnień behawioralnych, w tym e-uzależnień (szkolenia, publikacje).
W chwili obecnej spośród zadań uzgodnionych z Ministerstwem Edukacji Narodowej, w trakcie realizacji są trzy projekty:
1. Opracowanie ogólnopolskiego programu edukacyjnego w zakresie e-uzależnień i/lub hazardu adresowanego do dzieci i młodzieży oraz ich rodziców, który będzie wdrożony we wszystkich szkołach w Polsce (zakończenie w 2019 r.);
2. Przeprowadzenie badań epidemiologicznych na reprezentatywnej próbie uczniów/ wychowanków, rodziców i nauczycieli/ wychowawców rozpoznających problem nadużywania mediów elektronicznych oraz problem e-uzależnień wśród dzieci i młodzieży. (zakończenie w 2019 r.);
3. Dokonanie przeglądu i analizy badań z zakresu problematyki e-uzależnień oraz określenie wniosków i rekomendacji z nich wynikających w zakresie profilaktyki e-uzależnień. (zakończenie w 2018 r.).
Wyzwaniem dla profilaktyki jest również zapobieganie i ograniczenie używania nowych substancji psychoaktywnych przez młodzież. Główny nacisk, ze względu na dość jednak nieliczną grupę użytkowników nowych substancji psychoaktywnych (6,9% gimnazjalistów używało ich w ciągu 12 miesięcy, a w starszej grupie 6%, badania ESPAD, 2015), należy położyć na działania z zakresu profilaktyki selektywnej i wskazującej adresowane do osób, które są w grupie podwyższonego ryzyka i używają substancji psychoaktywnych. W Polsce realizowane są programy m. in. typu streetworking, partyworking, których celem jest poinformowanie o niebezpieczeństwie związanych z ich używaniem a także, w jaki sposób należy reagować, gdy jest podejrzenie, że ktoś zatruł się jakąś substancją psychoaktywną. Są też profilaktyczne programy pomocowe adresowane do młodych ludzi używających substancji psychoaktywnych, np. Fred goes net.
Działania profilaktyczne z zakresu profilaktyki uniwersalnej są adresowane do populacji ogólnej, bez względu na poziom zagrożenia związany z używaniem substancji psychoaktywnych. Zadaniem profilaktyki uniwersalnej jest m.in. rozwijanie umiejętności społecznych, podnoszenia poziomu wiedzy o zagrożeniach związanych z używaniem substancji psychoaktywnych i uczenie podejmowania racjonalnych decyzji.
Gdy umiejętności te zostaną opanowane wzrasta prawdopodobieństwo, że młodzi ludzie będą w większym stopniu unikać ryzyka związanego z używaniem substancji psychoaktywnych, w tym nowych substancji psychoaktywnych. Do jednej z form realizacji profilaktyki uniwersalnej należą kampanie, których głównym celem zwrócenie uwagi na problem i przekaz wiedzy na temat realnych zagrożeń związanych z używaniem substancji psychoaktywnych.
Z poważaniem,
z upoważnienia Ministra Zdrowia
Zbigniew Król
Podsekretarz Stanu