W dniu 13 lipca Poseł Małgorzata Zwiercan wystosowała interpelację do Ministra Sprawiedliwości Pana Zbigniewa Ziobro w sprawie funkcjonowania e-sądów.
Szanowny Panie Ministrze,
Wielu Polaków doświadcza niesprawiedliwych egzekucji komorniczych, które wynikają z orzeczeń e-sądu w Lublinie. Firmy windykacyjne – ze względu na szybką obsługę w tym sądzie, bardzo często korzystają z jego orzeczeń.We wspomnianym sądzie – sędziowie na posiedzeniach niejawnych wydają nakazy zapłaty, które czasem budzą wątpliwości m.in. zwykłych sądów powszechnych.
E-sąd bada w sposób uproszczony tożsamość pozwanego – musi się zgadzać pesel z jego imieniem i nazwiskiem, ale nie weryfikuje innych danych. Dlatego bardzo łatwo o omyłkowe orzeczenie i egzekucję środków pieniężnych osoby, które wcześniej ukradziono tożsamość.
Niestety mimo tak oczywistych pomyłek firma windykacyjna nie odda pokrzywdzonemu jego pieniędzy, a komornik zainkasowanej prowizji, dopóki sąd nie uchyli własnego wyroku.
W związku z powyższym proszę o odpowiedzi na następujące pytania:
- Czy ministerstwo planuje zmiany w funkcjonowaniu e-sadów?
- Czy ministerstwo planuje kontrole wyroków e-sadów pod względem ich rzetelności?
Z poważaniem
Poseł Małgorzata Zwiercan
8 sierpnia 2018 roku Poseł Małgorzata Zwiercan otrzymała odpowiedź na swoją interpelację w sprawie funkcjonowania e-sądu.
Elektroniczne postępowanie upominawcze (EPU) wprowadzone do polskiego porządku prawnego na mocy przepisów ustawy z dnia 9 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2009 r., nr 26, poz. 156) z mocą obowiązującą od dnia 1 stycznia 2010 r., unormowane w art. 50528-50537 k.p.c., ma na celu maksymalne uproszczenie i przyspieszenie uzyskania tytułu egzekucyjnego przez wierzyciela (powoda), a następnie podstawy egzekucji sądowej, czyli tytułu wykonawczego.
Wszystkie sprawy w elektronicznym postępowaniu upominawczym rozpoznawane są przez tzw. e-sąd. Aktualnie funkcję tę pełni VI Wydział Cywilny Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie. Natomiast środki odwoławcze od orzeczeń e-sądu kierowane są do e-sądu odwoławczego, którego funkcja została powierzona Sądowi Okręgowemu w Lublinie – II Wydziałowi Cywilnemu Odwoławczemu.
W elektronicznym postępowaniu upominawczym sąd może rozpoznać każdą sprawę, w której powód dochodzi roszczenia pieniężnego. Istota tego postępowania polega na tym, że na podstawie treści pozwu, bez przeprowadzenia postępowania dowodowego i bez wysłuchania pozwanego, w oparciu jedynie o dokonaną ocenę wiarygodności przytoczonych okoliczności i dowodów, wydawany jest nakaz zapłaty.
Przypadki błędnego podania adresu pozwanego, czy też uzyskania przez pozwanego informacji o przeprowadzonym postępowaniu sądowym dopiero na etapie wszczęcia postępowania egzekucyjnego występują nie tylko w elektronicznym postępowaniu upominawczym, ale także w zwykłym postępowaniu. W tego rodzaju sytuacjach istnieje możliwość skorzystania ze środków ochrony pozwalających na uniknięcie negatywnych skutków.
Pozwany, po otrzymaniu odpisu nakazu, jeżeli nie zgadza się z treścią rozstrzygnięcia, ma prawo wnieść sprzeciw, w którym podniesie zarzuty oraz przytoczy okoliczności faktyczne i dowody. W przypadku prawidłowego wniesienia sprzeciwu nakaz zapłaty traci moc. Natomiast w przypadku przesłania nakazu zapłaty na adres, pod którym pozwany nie zamieszkuje, może on, wnosząc sprzeciw po powzięciu wiadomości o wydaniu nakazu, jednocześnie wystąpić z wnioskiem o przywrócenie terminu do jego wniesienia.
Z dniem 7 lipca 2013 r. weszła w życie ustawa z dnia 10 maja 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2013 r., poz. 654) nowelizująca przepisy także w zakresie elektronicznego postępowania upominawczego. Wśród przyjętych w niej kluczowych rozwiązań dokonano zmiany w zakresie regulacji identyfikujących osobę dłużnika w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Zgodnie z treścią art. 50532 § 2 pkt 1 k.p.c. pozew w postępowaniu upominawczym powinien zawierać również numer PESEL lub NIP pozwanego będącego osobą fizyczną, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania lub posiada go nie mając takiego obowiązku lub numer w Krajowym Rejestrze Sądowym, a w przypadku jego braku – numer w innym właściwym rejestrze, ewidencji lub NIP pozwanego niebędącego osobą fizyczną, który nie ma obowiązku wpisu we właściwym rejestrze lub ewidencji, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania oraz datę wymagalności roszczenia.
Wprowadzenie powyższego obowiązku miało na celu wyeliminowanie możliwości pomyłki co do osoby pozwanego. Zapobieżeniu spotykanym w praktyce działaniom stron lub ich przedstawicieli oraz pełnomocników podawania w pismach nieaktualnych lub nierzetelnych danych przeciwników procesowych i ich adresów służy również uprawnienie sądu do skazania na grzywnę powoda, jego przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika, który w złej wierze lub wskutek niezachowania należytej staranności, oznaczył nieprawidłowo numer PESEL, KRS lub NIP, bądź miejsce zamieszkania siedziby i adresy stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników.
W przypadku powzięcia jakichkolwiek wątpliwości co do prawidłowości doręczenia nakazu zapłaty sąd winien dokonać weryfikacji danych osobowych dłużnika, posługując się dostępną i aktualną bazą PESEL-SAD.
Obowiązujący przepis art. 50534 k.p.c. przewiduje konieczność uchylenia nakazu zapłaty, wydanego w elektronicznym postępowaniu upominawczym z urzędu i przekazania sprawy do sądu właściwości ogólnej w sytuacji, gdy doręczenie nakazu zapłaty nie może nastąpić z uwagi na nieznane miejsce pobytu pozwanego albo gdyby doręczenie nakazu nie mogło nastąpić w kraju.
Ponadto zgodnie z przepisem art. 8203 § 1 k.p.c. komornik zawiesza na wniosek dłużnika postępowanie prowadzone na podstawie tytułu wykonawczego w postaci zaopatrzonego w klauzulę wykonalności wyroku zaocznego, nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym, upominawczym albo elektronicznym postępowaniu upominawczym, jeżeli dłużnik przedstawi zaświadczenie, z którego wynika, że wyrok zaoczny lub nakaz zapłaty został doręczony w trybie art. 139 § 1 k.p.c. (podwójnej awizacji) na inny adres, aniżeli miejsce zamieszkania dłużnika ustalone w postępowaniu egzekucyjnym. Dłużnik nie ma obowiązku przedstawienia zaświadczenia, jeżeli okoliczności, które mają być nim stwierdzone wynikają z dokumentu, jakim jest wydruk z systemu teleinformatycznego umożliwiający organowi egzekucyjnemu weryfikację istnienia i treści tytułu wykonawczego. Każdorazowe udostępnienie tytułu egzekucyjnego dodatkowo ujawnia, że nakaz zapłaty został uznany za doręczony w tym trybie określonym w art. 139 § 1 (przez awizo) na oznaczony adres.
Od dnia zawiadomienia o wszczęciu egzekucji biegnie termin do wniesienia zażalenia na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności. W zażaleniu można podnieść zarzut nieprawidłowego doręczenia nakazu zapłaty i odpisu pozwu, zarzut błędnego nadania klauzuli wykonalności nieprawomocnemu orzeczeniu.
Z kolei ocena prawidłowości doręczenia przesyłek sądowych należy do sądu orzekającego w danej sprawie i powinna ją poprzedzać wnikliwa analiza wszystkich okoliczności.
Niewątpliwie elektroniczne postępowanie upominawcze udowodniło swą przydatność w praktyce, odciążając sądy cywilne od rozpoznawania ogromnej liczby spraw. Jako droga taniego i szybkiego uzyskania tytułu wykonawczego w sprawach niespornych powinno zatem pozostać alternatywą dla zwykłego procesu.
Dostrzegając jednak pewne mankamenty tego postępowania w procedowanym w Ministerstwie Sprawiedliwości projekcie ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (UD309) zaproponowano zmiany w jego obrębie. Mają one polegać przede wszystkim na wprowadzeniu możliwości zaskarżenia nakazu zapłaty w części, a także umorzeniu postępowania w przypadku braku podstaw do wydania nakazu zapłaty, uchylenia nakazu zapłaty albo jego zaskarżenia. W ocenie projektodawcy elektroniczne postępowanie upominawcze co do zasady powinno bowiem kończyć się uprawomocnieniem nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, a w wyjątkowych przypadkach, jeżeli nakazu nie da się wydać albo już wydany utraci moc wskutek uchylenia albo zaskarżenia – umorzeniem postępowania względnie odrzuceniem pozwu.
Wprowadzenie takiego rozwiązania pozwoli odciążyć sądy od praco- i czasochłonnego uzupełniania braków pozwu złożonego w elektronicznym postępowaniu upominawczym i sprzeciwu wniesionego od nakazu wydanego w tym postępowaniu, tym bardziej, że jak pokazują dotychczasowe doświadczenia w wielu przypadkach także powodowie nie są zainteresowani kontynuowaniem postępowania przed sądem cywilnym.
Odnosząc się do poruszonej w interpelacji kwestii kontroli rzetelności orzeczeń wydawanych przez e-sąd, uprzejmie wskazuję, że stosownie do regulacji zawartych w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 23 z późn. zm.), zwanej dalej u.s.p., Minister Sprawiedliwości sprawuje zewnętrzny nadzór administracyjny nad działalnością administracyjną sądów, którego istota sprowadza się do oceny prawidłowości oraz skuteczności wykonywania przez prezesów sądów wewnętrznego nadzoru administracyjnego. Uprawnienia z zakresu tego nadzoru nie obejmują kompetencji do badania i oceny obszaru działalności, w której sędziowie są niezawiśli (art. 9b u.s.p.).
Zasadę niezawisłości sędziowskiej, która w demokratycznym państwie prawnym ma charakter podstawowej zasady kształtującej ustrój sądownictwa, statuuje artykuł 178 Konstytucji RP. Zgodnie z treścią tego przepisu sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji i ustawom.
Oznacza to, że żaden organ państwa, instytucja, organizacja czy osoba nie może w tym zakresie wiązać sędziów zaleceniami czy też instrukcjami. Sędzia wydaje rozstrzygnięcia w oparciu o prawo i zgodnie ze swoim sumieniem oraz wewnętrznym przekonaniem.
Ocena zasadności i prawidłowości podejmowanych przez e-sąd czynności zmierzających do rozstrzygnięcia sprawy, jak również wydanych nakazów zapłaty podlegakontroli z wykorzystaniem instrumentów procesowych przewidzianych w ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 1360). Jak wskazano wyżej pozwany, po otrzymaniu odpisu nakazu, jeżeli nie zgadza się z treścią rozstrzygnięcia, ma prawo wnieść sprzeciw. W przypadku prawidłowego wniesienia sprzeciwu nakaz zapłaty traci moc. Pozostałe rozstrzygnięcia e-sądu podlegają kontroli instancyjnej na zasadach ogólnych. Należy również podkreślić, że nakaz zapłaty, przeciwko któremu w całości lub w części nie wniesiono skutecznie sprzeciwu, ma skutki prawomocnego wyroku. Prawomocne orzeczenie wiąże zarówno strony i sąd, który je wydał, jak też inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej.
Kodeks postępowania cywilnego oprócz zwyczajnych środków zaskarżenia przewiduje także środki nadzwyczajne, czyli takie, które służą obaleniu prawomocnego orzeczenia poprzez ponowne rozpoznanie zakończonej już sprawy. Do środków tych zalicza się między innymi skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia oraz skargę o wznowienie postępowania. Natomiast ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2018 r., poz. 5 z późn. zm.) przewiduje instytucję skargi nadzwyczajnej. Minister Sprawiedliwości nie należy jednak do kręgu podmiotów uprawnionych do ich wniesienia.
Z powyższych względów poza zakresem przyznanych ustawowo Ministrowi Sprawiedliwości kompetencji pozostaje badanie i ocena orzeczeń e-sądu pod kątem ich rzetelności.
Z poważaniem
Łukasz Piebiak