W dniu 27 sierpnia Poseł Małgorzata Zwiercan wystosowała interpelację do Prezesa Rady Ministrów Pana Mateusza Morawieckiego w sprawie powołania międzyresortowego interdyscyplinarnego zespołu ds. monitorowania jakości wód Zatoki Puckiej i Zatoki Gdańskiej
Szanowny Panie Premierze,
w ostatnich tygodniach wiele razy poruszano kwestię związaną z wodami Morza Bałtyckiego, w szczególności Zatoki Puckiej i Zatoki Gdańskiej. Wiele danych na temat wód Zatok jest zbieranych przez różnorodne instytucje, natomiast nie są one korelowane ze sobą i upubliczniane zainteresowanym obywatelom. Powodem tego są różne kompetencje poszczególnych służb i inspekcji. W tej kwestii brakuje globalnego spojrzenia na pojawiające się problemy i brak jednoznacznego stanowiska w chwili, gdy pojawia się potencjalny problem.
Wydaje się, bazując na otrzymywanych informacjach, że zasadne byłoby powołanie międzyresortowego interdyscyplinarnego zespołu ds. monitorowania jakości wód Zatoki Puckiej i Zatoki Gdańskiej, złożonego z przedstawicieli: Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gdańsku, Wojewódzkiego Inspektoratu Weterynarii w Gdańsku, Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gdańsku oraz instytutów naukowych, a także Urzędu Morskiego w Gdyni, Morskiego Instytutu Rybackiego – celem badania i monitorowania jakości wód Bałtyku.
Nasze wody powinny być ponad wszelką wątpliwość bezpieczne, a dane na temat jakości wód – wiarygodne.
W związku z powyższym proszę o odpowiedź:
- W jaki sposób rząd planuje rozwiązać problem ujednolicenia danych dotyczących wód Zatoki Gdańskiej i Puckiej?
Z poważaniem
Poseł Małgorzata Zwiercan
W dniu 5 października Poseł Małgorzata Zwiercan dostała odpowiedź na swoja interpelację w sprawie powołania międzyresortowego interdyscyplinarnego zespołu ds. monitorowania jakości wód Zatoki Puckiej i Zatoki Gdańskiej, w oparciu o informacje przekazane przez Ministra Środowiska, przedstawiam stosowne wyjaśnienia.
Na wstępie pragnę poinformować, iż Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej nie prowadzi działań w zakresie monitoringu, lecz pozyskuje jedynie dane z innych instytucji, w szczególności z tych, o których mowa w poniższym stanowisku, przygotowanym przez Ministra Środowiska.
Należy wskazać, że Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (dalej: GIOŚ), w oparciu o art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2018 r. poz. 1471), prowadzi państwowy monitoring środowiska (dalej: PMŚ). Badania środowiska morskiego Bałtyku w ramach PMŚ są wykonywane od 1991 r. zgodnie z wymaganiami „Konwencji o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego” z dnia 9 kwietnia 1992 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 28 poz. 346). Jednym z elementów PMŚ jest również prowadzenie monitoringu wód powierzchniowych, zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. zaimplementowaną do prawa polskiego ustawą z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Dz. U. z 2001 r. nr 115 poz. 1229), w tym wód Zatoki Puckiej oraz Zatoki Gdańskiej, gdzie badania są prowadzone przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku (dalej: WIOŚ w Gdańsku). Program, zakres oraz częstotliwość monitoringu są planowane w sposób, który z jednej strony zapewnia uzyskanie wiarygodnej oceny stanu środowiska każdej z jednolitych części wód przejściowych i przybrzeżnych oraz śródlądowych, a z drugiej strony jest spójny z badaniami innych krajów europejskich.
Monitoring wód przejściowych, w tym Zatoki Puckiej i Zatoki Gdańskiej, jest wspierany również badaniami wykonywanymi w ramach Programu Monitoringu Wód Morskich (dalej: PMWM), koordynowanego przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. W ramach PMWM dla wspomnianych obszarów Zatoki Puckiej oraz Zatoki Gdańskiej wykonywane są badania zawartości substancji szkodliwych w organizmach, makroglonów (fitobentosu), ichtiofauny oraz zooplanktonu, a także antropogenizacji strefy brzegowej. Obszary wód Zatoki Puckiej oraz częściowo wód Zatoki Gdańskiej, zostały również objęte monitoringiem siedlisk przyrodniczych obszarów Natura 2000 (siedlisko 1160 – duże, płytkie zatoki) w związku z prowadzonym w latach 2015-2018 pilotażowym wdrożeniem monitoringu gatunków i siedlisk morskich, w ramach którego była badana antropogenizacja strefy brzegowej. Wykonawcami przedmiotowych badań są instytucje, które wykonują monitoring na zlecenie GIOŚ, to jest między innymi Morski Instytut Rybacki – Państwowy Instytut Badawczy (dalej: MIR-PIB), Instytut Morski w Gdańsku (dalej: IM w Gdańsku), czy Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy Oddział Morski w Gdyni (dalej: IMGW-PIB OM w Gdyni). Wyniki tych badań poszerzają dostępną pulę danych pozyskiwanych przez WIOŚ w Gdańsku, wykorzystywanych do klasyfikacji i oceny stanu wód obu zatok.
Ustanawiając program monitoringu wód oraz metody badania i ocen stanu zachowania gatunków i siedlisk morskich, GIOŚ współpracuje z właściwymi urzędami administracji (m. in. Generalną Dyrekcją Ochrony Środowiska, urzędami morskimi), a PMWM podlega konsultacjom publicznym i jest przyjmowany przez Radę Ministrów w drodze uchwały.
Stan sanitarny wód w zakresie wskaźników mikrobiologicznych jest badany przez powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne. Badania te są kolejnym elementem monitoringu wód morskich, dopełniającym zakres badań wykonywanych przez WIOŚ w Gdańsku.
Dane pozyskiwane w ramach PMŚ oraz PMWM są udostępniane podmiotom i osobom prywatnym zarówno przez GIOŚ, jak i przez WIOŚ w Gdańsku, zarówno w formie cyfrowej, jak też w postaci opracowań, ocen i raportów. Od 1 stycznia 2018 r. do 21 września 2018 r. GIOŚ udostępnił dane z PMŚ 137 razy, przy czym 15 dotyczyło danych dla wód morskich w formie cyfrowej, oraz zaopiniował 1 wniosek dotyczący miejsca okazjonalnie wykorzystywanego do kąpieli. W tym samym okresie WIOŚ w Gdańsku odpowiedział na 5 wniosków o udostępnienie informacji o środowisku oraz zaopiniował 11 wniosków o uaktualnienie profilu wody w kąpielisku i miejscach okazjonalnie wykorzystywanych do kąpieli, w zakresie podania informacji o stanie ekologicznym wód.
Jednocześnie informuję, że GIOŚ opracowuje cyklicznie raporty o stanie środowiska. Poprzedni raport został opracowany w 2014 r. Aktualnie trwają prace nad zakończeniem kolejnego raportu.
Na stronach internetowych GIOŚ (http://rdsm.gios.gov.pl/index.php/pl/) oraz WIOŚ w Gdańsku (https://www.gdansk.wios.gov.pl/) znajdują się aktualne informacje i oceny stanu środowiska wód morskich. Dla polskich obszarów morskich (dalej: POM) co roku jest wykonywana ocena stanu wód morskich, uwzględniająca dane pozyskane i oceny wykonane przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska w Szczecinie, Gdańsku i Olsztynie, wykonawcę monitoringu ichtiofauny – MIR- PIB oraz wykonawcę monitoringu wód morskich w strefie głębokowodnej – IMGW-PIB OM w Gdyni.
Ponadto należy wskazać, że w kwietniu 2018 r. na stronie internetowej WIOŚ w Gdańsku został opublikowany raport pod nazwą: „Monitoring wód przejściowych Zatoki Puckiej” (https://www.gdansk.wios.gov.pl/wios/aktualnosci/65-aktualnosci-publikowane-w-2018-roku/706-monitoring-wod-przejsciowych-zatoki-puckiej.html), z którego wynika iż dane pozyskane z monitoringu WIOŚ nie stoją w sprzeczności z danymi IMGW, realizującego badania na stacji wysokiej częstotliwości na Zatoce Puckiej. Po każdym rejsie badawczym na stronie internetowej IMGW-PIB OM w Gdyni jest publikowany raport rejsowy (http://baltyk.pogodynka.pl/ zakładka „Oceanografia” – „Raporty rejsowe”), zawierający informację o aktualnych wartościach parametrów środowiska.
Pracownicy wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska, jak również MIR-PIB
oraz IMGW-PIB OM w Gdyni realizujących monitoring wód morskich, są desygnowani przez GIOŚ do udziału w pracach grup Komisji Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku (dalej: HELCOM lub Komisja Helsińska). Tematyczne grupy robocze opracowują wspólne dla regionu Morza Bałtyckiego (w ramach współpracy regionalnej konwencji morskiej) metody prowadzenia monitoringu (strategia pobierania próbek, analizy, otrzymania wyniku) oraz sposób oceny. W ramach prac grup roboczych HELCOM opracowywane są nowe wskaźniki oraz weryfikowane te, które są już stosowane w ocenie stanu. Podczas prac grup roboczych wypracowywane są również metody zapewnienia spójności oceny wód przejściowych i przybrzeżnych, monitorowanych zgodnie z wymaganiami RDW oraz wód poza przejściowymi i przybrzeżnymi, ocenianych zgodnie z wymaganiami Ramowej Dyrektywy w sprawie Strategii Morskiej (RDSM, Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 roku). Na potrzeby opracowywania nowych i weryfikacji stosowanych wskaźników służących do oceny stanu środowiska wód morskich, GIOŚ udostępnia – poprzez instytucje realizujące monitoring – dane, pozyskiwane od innych wykonawców prac.
Wskaźniki wykorzystywane do przeprowadzenia oceny stanu w wodach przejściowych i przybrzeżnych są poddawane procesowi interkalibracji w ramach prac grupy roboczej do spraw stanu ekologicznego (dalej: ECOSTAT; ang. WFD CIS Working Group on Ecological Status). Pozytywnie interkalibracja została zakończona dla wskaźników chlorofil-a oraz makrobezkręgowce bentosowe. Aktualnie w ramach umowy na prowadzenie monitoringu ichtiofauny przez MIR-PIB jest prowadzona samointerkalibracja wskaźnika SI wykorzystywanego do oceny stanu ichtiofauny w wodach przejściowych. W celu zapewnienia wiarygodnych danych do opracowania, testowania i interkalibracji wskaźników, wykorzystywanych do oceny stanu wód, zgodnie z metodyką wypracowywaną przez eksperckie grupy robocze, niektóre wskaźniki są badane z większą częstością niż minimalna wymagana zgodnie z RDW. Takim elementem jest ichtiofauna. W latach 2011-2017 w ramach PMWM, MIR-PIB wykonał badania ichtiofauny w Zatoce Puckiej 6 razy (w każdej z dwóch jednolitych części wód (dalej: jcwp), które zgodnie z RDW stanowią Zatokę Pucką, tj. Zalew Pucki i Zatoka Pucka zewnętrzna), natomiast w Zatoce Gdańskiej 3 razy (w każdej z dwóch jednolitych części wód, które zgodnie z RDW stanowią Zatokę Gdańską, tj. Zatoka Gdańska Wewnętrzna i Ujście Wisły Przekop).
W związku z sytuacją awaryjnego zrzutu wód z Przepompowni Ścieków Ołowianka, WIOŚ w Gdańsku uruchomił monitoring badawczy na rzekach Motława i Martwa Wisła oraz na wodach Zatoki Gdańskiej. Należy nadmienić, że dane z przeprowadzonych badań były niezwłocznie publikowane na stronie internetowej WIOŚ w Gdańsku. Ponadto GIOŚ polecił wykonawcy monitoringu Morza Bałtyckiego w strefie głębokowodnej wykonanie dodatkowych pomiarów na obszarze Zatoki Gdańskiej.
Wykonawcy monitoringu prowadzą badania zgodnie z systemem zarządzania jakością, zgodnym z normą ISO PN-EN 17025, lub posiadają akredytację na wykonywane oznaczenia zgodnie z wyżej wymienioną normą, o ile akredytacja jest wymagana przepisami polskiego prawa.
W celu wypełnienia wymagań dotyczących zapewnienia jakości zgodnie z normą ISO PN-EN 17025, w laboratoriach wykonujących badania monitoringowe, prowadzona jest wewnątrzlaboratoryjna procedura zapewnienia jakości pomiarów. Pracownicy laboratoriów uczestniczą w testach biegłości laboratoryjnej, organizowanych przez międzynarodowe organizacje. Cyklicznie prowadzone są porównania dla substancji biogennych, substancji syntetycznych i niesyntetycznych oraz priorytetowych (tzw. substancje szkodliwe), wskaźników biologicznych (fitoplankton, makrozoobentos, chlorofil-a). Wyniki oznaczeń laboratoryjnych oraz pomiarów in situ są raportowane do międzynarodowej bazy danych ICES (International Council for the Exploration of the Sea / Międzynarodowa Rada Badań Morza) w Kopenhadze, gdzie są skrupulatnie weryfikowane przed włączeniem ich do głównej bazy danych Komisji Helsińskiej.
W celu zapewnienia wykonywania badań imisji (stanu), nie emisji (presji), w stanowiskach i punktach pomiarowo-kontrolnych monitoringu wód przejściowych i przybrzeżnych, aktualnie w GIOŚ prowadzona jest praca pt. „Weryfikacja reprezentatywności ppk w wodach przejściowych i przybrzeżnych monitoringu diagnostycznego, operacyjnego i badawczego”. Realizacja tej pracy jest odpowiedzią na działanie wskazane w aktualizacji Planów Gospodarowania Wodami, przyjętej przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia w dniu 18 października 2016 roku (grupa działań: Badanie i monitorowanie środowiska morskiego, rodzaj działań: działanie uzupełniające).
Mając na względzie powyższe, tj. skoordynowane działania w zakresie prowadzenia monitoringu i oceny wód morskich, istniejącą i faktyczną współpracę z innymi służbami, organami oraz instytutami naukowymi, bieżące upowszechnianie i dostęp do danych na wniosek, Główny Inspektor Ochrony Środowiska nie widzi konieczności powołania międzyresortowego interdyscyplinarnego zespołu ds. monitorowania Zatoki Puckiej i Zatoki Gdańskiej.
Jednocześnie należy wskazać, że zły stan Zatoki Gdańskiej i Zatoki Puckiej jest wynikiem przekroczenia norm dla dobrego stanu środowiska wód morskich, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. z 2016 r. poz. 1187), dla azotu ogólnego i przezroczystości (poniżej klasy II), jak również w niektórych jcwp należących do Zatoki Puckiej i Zatoki Gdańskiej: fosforu ogólnego, fosforanów, azotu azotanowego. Sytuacja ta jest spowodowana przeżyźnieniem morza, będącym wynikiem procesu eutrofizacji. Podstawowe źródła presji w Zatoce Puckiej i Zatoce Gdańskiej (na podstawie opracowania wykonanego na zlecenie Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej w 2013 roku) to rolnictwo (w tym substancje biogenne wnoszone Wisłą), gospodarka komunalna oraz depozycja atmosferyczna. Nadmiar substancji odżywczych powoduje zakwity sinic, obumieranie i opadanie na dno fitoplanktonu, co prowadzi do powstawania stref beztlenowych.
W latach prowadzenia monitoringu ichtiofauny, jej stan (oceniony z wykorzystaniem wskaźnika SI) w wodach Zatoki Puckiej i Zatoki Gdańskiej uległ pogorszeniu. W pierwszym roku badań (2011) 3 jcwp zostały ocenione w stanie dobrym, a jedna – słabym (najwyższą oceną zgodnie z RDW jest stan bardzo dobry, następnie dobry, umiarkowany, słaby i zły). Najgorszym z lat był rok 2015, kiedy to wszystkie 4 jcwp uzyskały ocenę słaby. Rok 2016 przyniósł poprawę do stanu umiarkowanego w dwóch badanych jcwp wchodzących w skład Zatoki Puckiej, po czym w 2017 r. znowu nastąpiło pogorszenie do stanu słabego. Wskaźnik SI, wykorzystywany do oceny stanu ichtiofauny, jest wskaźnikiem wieloparametrycznym i uwzględnia 6 cząstkowych wskaźników (CPUE duże ryby, CPUE okoń, CPUE stornia, CPUE drapieżniki, liczbę gatunków oraz % stornia>3, gdzie CPUE – oznacza nakład połowowy, a % stornia>3 – procent storni w wieku powyżej 3 lat).
Dodatkowo należy wskazać, że na negatywne zjawiska zachodzące w obu zatokach, wpływają również procesy zmiany klimatu, na które składają się stale podwyższająca się temperatura wód, zmniejszające się zasolenie wód oraz rozprzestrzenianie się strefy beztlenowej przy dnie. Zmniejszenie zasolenia wód przydennych oraz spadek ich natlenienia są skutkiem zmniejszonej częstości wlewów wody z Morza Północnego. Powyższe trzy zjawiska zmian klimatu Morza Bałtyckiego mają bezpośrednie przełożenie na reprodukcję dorsza. Według naukowców z Instytutu Oceanologii Polskiej Akademii Nauk w Sopocie, dorsz jest gatunkiem ryby „zimnolubnym”, wobec czego wzrost temperatury wód nie sprzyja jego rozwojowi. Według naukowców z MIR-PIB ze względu na zmniejszoną częstość wlewów bardziej zasolonych i natlenionych wód, w miejscach rozrodu i wychowu larw dorsza nie ma dogodnych warunków (determinują je gęstość wody, gdyż ikra i larwy nie mogą leżeć na dnie, a także niedobór tlenu).
Jak wynika z publikacji Deoxygenation of the Baltic Sea during the last century, (www.pnas.org/content/pnas/early/2014/03/27/1323156111.full.pdf), z której pochodzi załączony do niniejszej odpowiedzi rysunek, w ciągu 10-lecia: 1993-2012 zasięg strefy z deficytem tlenu nad dnem oraz warunkami braku tlenu, zwiększył się dziesięciokrotnie.