7 listopada 2018 roku Poseł Małgorzata Zwiercan wystosowała interpelację do Ministra Zdrowia Pana Łukasza Szumowskiego w sprawie zmian zmierzających do uwzględnienia problematyki uzależnień w programach nauczania na kierunkach lekarskich.
Szanowny Panie Ministrze,
Przewlekłe przyjmowanie substancji psychoaktywnych jest niejednokrotnie przyczyną zaburzeń somatycznych stanowiących nierozerwalny komponent choroby uzależnienia. Objawy chorobowe ujawniają się w funkcjonowaniu wielu narządów i układów. Można tu wymienić choroby układu odpornościowego, układu nerwowego, układu oddechowego, układu krążenia, układu wydzielania wewnętrznego, układu mięśniowo-szkieletowego, układu moczowo-płciowego, stłuszczenie wątroby, ostre i przewlekłe zapalenia wątroby oraz marskość, uszkodzenia skórne, zmiany pochodzenia infekcyjnego.
Skalę problemu określa fakt, iż np. według szacunkowych wskaźników liczbowych osób uzależnionych od alkoholu jest ok. 800 tys., osób pijących szkodliwie – 2-2,5 mln, ponad 100 tys. osób jest uzależnionych od narkotyków. Rozwiązywanie szkód zdrowotnych, zarówno somatycznych jak i psychicznych, które stanowią konsekwencje przewlekłego stosowania substancji psychoaktywnych, stanowi wyzwanie odnoszące się do znaczącej części populacji osób chorych.
Personel medyczny w praktyce ma stały kontakt z osobami używającymi szkodliwie lub uzależnionymi od substancji psychoaktywnych lecząc ich dolegliwości somatyczne. Taka sytuacja stawia wymaganie, by w procesie leczenia pacjenta uwzględniać także szerszy kontekst dolegliwości – obecność choroby, jaką jest uzależnienie. Niejednokrotnie lekarz jest pierwszą osobą, która może uświadomić pacjentowi, iż warunkiem skutecznego leczenia jest podjęcie farmakoterapii i psychoterapii uzależnienia.
Na podstawie informacji uzyskanych ze środowiska psychiatrów i psychoterapeutów uzależnień oraz przeglądu programów nauczania medycyny można sformułować wniosek, iż współczesne wyzwania związane z uzależnieniami wymagałyby rozszerzenia treści programów nauczania lekarzy o wybrane aspekty problematyki leczenia uzależnień, w tym m.in. diagnostykę, farmakoterapię uzależnień i potencjału uzależnieniowego leków, umiejętności motywowania i pierwszego kontaktu terapeutycznego z pacjentem uzależnionym.
Wydaje się, iż rozwijanie i aktualizowanie wiedzy studentów medycyny oraz personelu medycznego na gruncie problematyki uzależnień zarówno od substancji psychoaktywnych, jak i uzależnień behawioralnych może przynieść znaczące korzyści społeczne, zdrowotne i ekonomiczne.
W związku z tym chciałabym skierować do Pana Ministra pytania:
- Czy Ministerstwo Zdrowia planuje dokonać przeglądu minimum programowego nauczania na kierunku lekarskim pod kątem potrzeby dodania treści poszerzających wiedzę i umiejętności na gruncie problematyki uzależnień?
- Czy Ministerstwo Zdrowia zamierza podjąć działania ukierunkowane na rozwój programów kształcenia podyplomowego lekarzy w obszarze leczenia uzależnień?
Z poważaniem
Poseł Małgorzata Zwiercan
28 listopada Poseł Małgorzata Zwiercna otrzymała odpowiedź na interpelację w sprawie zmian zmierzających do uwzględnienia problematyki uzależnień w programach nauczania na
kierunkach lekarskich”.
Pierwsze pytanie: Czy Ministerstwo Zdrowia planuje dokonać przeglądu minimum programowego nauczania na kierunku lekarskim pod kątem potrzeby dodania treści poszerzających wiedzę i umiejętności na gruncie problematyki uzależnień? Na wstępie informuję, że standardy kształcenia dla kierunku lekarskiego szczegółowo zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 9 maja 2012 r. w sprawie standardów kształcenia dla kierunków studiów: lekarskiego, lekarsko-dentystycznego, farmacji, pielęgniarstwa i położnictwa (Dz. U. z 2018 r., poz. 345). W ww. rozporządzeniu wskazano, że dla kierunku: 1. lekarskiego w zakresie:
nauk behawioralnych i społecznych z elementami profesjonalizmu o w zakresie wiedzy absolwent zna mechanizmy oraz cele i sposoby leczenia uzależnień od substancji psychoaktywnych (D.W11.) o w zakresie umiejętności absolwent stosuje w podstawowym stopniu psychologiczne interwencje motywujące i wspierające (D.U10.)
nauk klinicznych niezabiegowych o w zakresie wiedzy absolwent:
zna zagadnienia: dziecka maltretowanego i wykorzystywania seksualnego, upośledzenia umysłowego, zaburzeń zachowania: psychoz, uzależnień, zaburzeń odżywiania i wydalania u dzieci (E.W4.)
objawy, zasady diagnozowania i postępowania terapeutycznego w najczęstszych chorobach psychicznych, w tym:
a) schizofrenii,
b) zaburzeniach afektywnych i adaptacyjnych,
c) zaburzeniach odżywiania,
d) zaburzeniach związanych z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych (E.W17.) o w zakresie umiejętności absolwent:
rozpoznaje stan po spożyciu alkoholu, narkotyków i innych używek (E.U15)
planuje postępowanie diagnostyczne, terapeutyczne i profilaktyczne (E.U16)
nauk przedklinicznych o w zakresie wiedzy absolwent zna:
podstawowe zasady farmakoterapii (C.W37.)
grupy leków, których nadużywanie może prowadzić do zatruć(C.W43.)
objawy najczęściej występujących ostrych zatruć, w tym alkoholami, narkotykami i innymi substancjami psychoaktywnymi, metalami ciężkimi oraz wybranymi grupami leków (C.W44.)
2. lekarsko-dentystycznego w zakresie:
nauk behawioralnych o w zakresie wiedzy absolwent zna mechanizmy uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz cele i sposoby leczenia (D.W10.)
nauk klinicznych ogólnolekarskich (niezabiegowych)
o w zakresie wiedzy absolwent zna wpływ odżywiania w ciąży i uzależnień na rozwój płodu (E.W11.) o w zakresie umiejętności absolwent rozpoznaje choroby związane z nałogiem palenia tytoniu, alkoholizmem i uzależnieniami (E.U17.)
3. farmacja w zakresie:
biofarmacji i skutków działania leków o w zakresie wiedzy absolwent zna zagadnienia związane z toksykologią szczegółową, w tym między innymi z działaniem toksycznym wybranych leków i substancji uzależniających, metali, związków nieorganicznych i organicznych, takich jak alkohole, pestycydy
prowadzi psychoedukację pacjentów z zaburzeniami psychicznymi i ich opiekunów, stosuje elementy psychoterapii dla osób z zaburzeniami psychicznymi, a także prowadzi treningi umiejętności społecznych jako formy rehabilitacji psychiatrycznej (B.U19.)
o w zakresie wiedzy absolwent:
zna możliwości stosowania psychoterapii u chorych z zaburzeniami układu nerwowego (D.W29.)
zna podstawowe kierunki rehabilitacji leczniczej (ergoterapia, psychoterapia, kinezyterapia, fizjoterapia) (D.W37)
wybranych zagadnień z zakresu nauk społecznych o w zakresie wiedzy absolwent:
wymienia i charakteryzuje główne kierunki i szkoły terapeutyczne, istotę psychoterapii, jej etapy i cele oraz podstawowe pojęcia i definicje psychoterapeutyczne, zjawisko przeniesienia i przeciwprzeniesienia (A.W36.)
rozróżnia i omawia interwencje i metody psychoterapeutyczne, istotę psychoanalizy, neopsychoanalizy i terapii behawioralnej oraz podejście poznawcze i podejście humanistycznoegzystencjalne w psychoterapii (A.W37.)
wymienia i opisuje cechy i funkcje relacji psychoterapeutycznej w praktyce pielęgniarskiej (A.W38.)
o w zakresie umiejętności absolwent:
analizuje relację pielęgniarka (psychoterapeuta) – pacjent (A.U24.)
ocenia zasoby indywidualne w pracy pielęgniarki (psychoterapeuty) (A.U25.)
omawia podstawowe zjawiska w psychoterapii (A.U26.)
współuczestniczy w psychoterapii grupowej (A.U27.)
stosuje zachowania terapeutyczne w ramach interwencji pielęgniarskich, z wykorzystaniem elementarnej psychoterapii (A.U28.)
5. położnictwo w zakresie:
nauk w zakresie podstaw opieki położniczej o w zakresie wiedzy absolwent:
zna klasyfikację objawów i zaburzeń według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD10, w tym zaburzeń depresyjnych, schizofrenicznych, lękowych,
otępiennych i uzależnień (C.W40.)
zna zasady postępowania profilaktycznego i metody psychoterapeutyczne stosowane wobec osób z różnymi zaburzeniami psychicznymi (C.W43.)
charakteryzuje obraz kliniczny, metody diagnostyczne, terapeutyczne oraz pielęgnowanie pacjentów w depresji, z zaburzeniami lękowymi, psychozami, uzależnieniami od substancji psychoaktywnych oraz zaburzeniami odżywiania (D.W79.)
o w zakresie umiejętności absolwent rozpoznaje stan po spożyciu alkoholu, narkotyków i innych używek (C.U42.)
nauk w zakresie opieki specjalistycznej o w zakresie wiedzy absolwent:
wskazuje i omawia zasady postępowania i problemy noworodka matki uzależnionej od narkotyków, alkoholu lub nikotyny (B.W24.)
charakteryzuje obraz kliniczny, metody diagnostyczne, terapeutyczne oraz pielęgnowanie pacjentów w depresji, z zaburzeniami lękowymi, psychozami, uzależnieniami od substancji psychoaktywnych oraz zaburzeniami odżywiania (D.W79.)
o w zakresie umiejętności absolwent organizuje współpracę z rodziną uzależnioną od środków psychotropowych i odurzających oraz opiekuje się kobietą i noworodkiem uzależnionymi od środków odurzających i psychotropowych w środowisku domowym (B.U38.)
Mając na uwadze powyższe standardy wymienione w rozporządzeniu, wynika, że w toku studiów w ramach szczegółowych efektów kształcenia student nabywa wiedzę dotyczącą szeroko pojętej problematyki uzależnień. Oznacza to, że tematyka obejmująca powyższy zakres jest omawiana na kierunku lekarskim w wystarczającym stopniu. Jak widać z ww. wykazu nie tylko na kierunku lekarskim jest omawiana powyższa tematyka, ale także na kierunku: lekarsko-dentystycznym, farmacja,pielęgniarstwo i położnictwo. Zatem pacjent uzależniony powinien otrzymać profesjonalną opiekę od całego personelu medycznego, nie tylko lekarza. Ponad to standardy kształcenia określają również zagadnienia związane z szeroko rozumianą profilaktyką, która również w znacznym stopniu wpływa na kształtowanie odpowiednich postaw obywateli.
Drugie pytanie: Czy Ministerstwo Zdrowia zamierza podjąć działania ukierunkowane na rozwój programów kształcenia podyplomowego lekarzy w obszarze leczenia uzależnień?
Załącznik nr 1 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 września 2012 r. w sprawie stażu podyplomowego lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2017 r., poz. 2194) określa ramowy program stażu podyplomowego. Zgodnie z nim program stażu cząstkowego w dziedzinie:
1. pediatrii obejmuje między innymi:
rozpoznawanie i leczenie u dzieci powyżej 1. roku życia: nieprawidłowości rozwojowych, skutków urazów i zatruć, zaburzeń świadomości, krwawień z przewodu pokarmowego, nawracających bólów brzucha, nawracających bólów głowy, chorób wywołanych czynnikami zakaźnymi – w tym chorób zakaźnych wieku dziecięcego, a także zapalenia nerek, choroby reumatycznej, nadciśnienia tętniczego, chorób nowotworowych, niedoborów białkowo-energetycznych i witaminowych oraz niedoborów makroi mikroelementów, chorób atopowych i reakcji anafilaktycznych, chorób z uzależnienia
2. psychiatrii obejmuje między innymi:
rozpoznawanie i leczenie zaburzeń psychicznych częściej spotykanych w podstawowej opiece zdrowotnej, poznanie możliwości zapobiegania im: o zaburzenia psychiczne i somatyczne związane z alkoholem i innymi substancjami uzależniającymi
zasady współpracy w specjalistycznym leczeniu i rehabilitacji przewlekłych lub nawracających zaburzeń psychicznych: o uzależnienia od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych
opanowanie wykonywania umiejętności:
o oceny czynników patogennych w rodzinie chorego
o prowadzenia interwencji kryzysowej
o prowadzenie psychoterapii podtrzymującej
o stosowania podstawowych grup leków psychotropowych, z uwzględnieniem profilaktyki uzależnień lekowych
3. medycyny rodzinnej obejmuje między innymi:
leczenie, rehabilitacja i opieka przewlekle chorych w warunkach ambulatoryjnych i domowych, ze szczególnym uwzględnieniem następujących schorzeń:
o uzależnień (alkoholizm, narkomania, lekomania)
4. z zakresu prawa medycznego obejmuje między innymi:
regulowania szczególne dotyczące postępowania lekarza w innych ustawach, w tym w szczególności:
o przeciwdziałania i leczenia uzależnień
Oznacza to, że tematyka leczenia uzależnienia, zgodnie z ww. elementami ramowego programu stażu obecna jest w cyklu kształcenia podyplomowego lekarzy.
Dziękuję za poruszenie tak ważnego tematu jakim jest problematyka uzależnień w programach nauczania na kierunkach medycznych. Zgodnie z przedstawionymi obowiązującymi przepisami dotyczącymi standardów kształcenia studentów oraz stażu podyplomowego uznaję, że problematyka ta w wystarczający sposób omawiana jest w całym cyklu kształcenia lekarzy
Z poważaniem
z upoważnienia Ministra Zdrowia
Józefa Szczurek-Żelazko
Sekretarz Stanu