9 listopada 2018 r. Poseł Małgorzata Zwiercan wystosowała interpelację do Ministra Zdrowia Pan Łukasza Szumowskiego w sprawie posiłków wydawanych w szpitalach.
Szanowny Panie Ministrze,
powszechnie wiadomo, że kwestia posiłków wydawanych pacjentom w szpitalach zależy od danego podmiotu leczniczego, oraz że posiłki te finansowane są w ramach kontraktów na leczenie szpitalne, które zawierane są z Narodowym Funduszem Zdrowia, i które obejmują również towarzyszące leczeniu świadczenia medyczne. Koszty leczenia wraz ze świadczeniami towarzyszącymi są jednak niejednokrotnie wyższe niż wartość kontraktu. Zmusza to świadczeniodawców do ich ograniczenia, w szczególności poprzez zmniejszenie kosztów wyżywienia pacjentów. Tymczasem o skuteczności leczenia pacjentów w szpitalach decyduje nie tylko właściwie prowadzony przez personel medyczny proces leczniczy, ale także prawidłowe żywienie chorych oraz edukacja żywieniowa.
Wyżywienie chorych w szpitalach mieści się w zakresie pojęcia świadczenia opieki zdrowotnej wykonywanego w podmiotach leczniczych, udzielających świadczeń w trybie stacjonarnym i całodobowym. Tym samym, podmiot leczniczy udzielający świadczeń zdrowotnych zobowiązany jest, w ramach umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej zawartej z Narodowym Funduszem Zdrowia, zapewnić pacjentom wyżywienie adekwatne do stanu zdrowia.
Obowiązujące w Polsce przepisy nie określają norm obowiązujących wszystkie podmioty. Nie ma też określonych średnich stawek żywieniowych na jednego pacjenta, które miałyby obowiązywać we wszystkich podmiotach leczniczych. Dzienną stawkę żywieniową w szpitalu ustala kierownik podmiotu leczniczego – co zresztą potwierdza Raport NIK z 15 lutego 2018 r.
System ochrony zdrowia nie gwarantuje więc kompleksowo prawidłowego żywienia pacjentów w szpitalach, ponieważ obowiązujące w Polsce przepisy nie określają norm żywieniowych oraz wymagań zdrowotnych, a także metod oceny jakości żywienia, zasad kontroli usług żywienia czy zasad zatrudniania dietetyków na oddziałach szpitalnych. Także w jakościowych kryteriach oceny ofert na leczenie szpitalne nie uwzględniono kryteriów oceny realizacji usług żywienia pacjentów. Brak też formalnego, obowiązującego, ogólnopolskiego systemu dietetycznego, który regulowałby kwestie rodzajów i przygotowywania diet w poszczególnych jednostkach chorobowych, a także ujednoliconej nomenklatury diet. Takie luki w systemie, ale także nierzadko, nierzetelny nadzór nad żywieniem pacjentów oraz niskie nakłady finansowe przeznaczane na żywienie pacjentów skutkowały tym, że w dużej części szpitali (jak podaje Raport NIK) pacjent otrzymywał posiłki nieadekwatne do stanu zdrowia, przygotowane z surowców niskiej jakości, o zaniżonych bądź zawyżonych wartościach energetycznych, pozbawione odpowiednich wartości odżywczych. Dostarczana żywność nie spełniała zasadniczej funkcji – wspomagania procesu leczenia i powrotu do zdrowia, a czasami mogła stanowić czynnik szkodliwy. Jakość żywienia w zakresie ustalonego poziomu składników odżywczych była poza kontrolą szpitali.
W związku z powyższym proszę o odpowiedzi na następujące pytania:
- Czy nie warto się zastanowić nad wydaniem przez ministerstwo Rozporządzenia określającego wymagania obowiązujące przy prowadzeniu żywienia zbiorowego w szpitalach, uwzględniające normy żywienia oraz wymagania zdrowotne?
- Czy nie warto się zastanowić nad wprowadzeniem kontroli usług żywienia w szpitalach wraz z sankcjami za stwierdzone nieprawidłowości?
Z poważaniem
Poseł Małgorzata Zwiercan
8 stycznia 2019 roku Poseł Małgorzata Zwiercan otrzymała odpowiedź na interpelacje w odpowiedzi na interpelację w sprawie posiłków wydawanych w szpitalach.
Kwestie związane z bezpieczeństwem żywności, regulują przepisy Unii Europejskiej, w szczególności, rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującego Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiającego procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 852/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych oraz przepisy krajowe, głównie ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2018 r. poz. 1541, z późn. zm.) oraz rozporządzenia wykonawcze wydane na podstawie tej ustawy.
Zgodnie z art. 14 i 17 ww. rozporządzenia (WE) nr 178/2002 oraz art. 1 ww. rozporządzenia (WE) nr 852/2004, tylko żywność bezpieczna dla zdrowia i życia człowieka może znajdować się w obrocie, a odpowiedzialność za bezpieczeństwo żywności na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji ponosi właściciel zakładu będący podmiotem działającym na rynku spożywczym.
Obowiązujące przepisy nie regulują wielkości porcji i składu surowcowego posiłków, ani sposobu organizacji żywienia w zakładach żywienia zbiorowego. To właściciel obiektu, który w świetle przepisów prawa żywnościowego jest podmiotem działającym na rynku spożywczym ponosi odpowiedzialność za bezpieczeństwo żywności oraz decyduje jak jest zorganizowane żywienie, tj. czy w obiekcie jest blok żywienia/kuchnia, czy posiłki dostarcza firma cateringowa. W przypadku prowadzenia żywienia we własnym zakresie właściciel/dyrektor obiektu (lub osoba upoważniona) jest zobowiązany do przestrzegania przepisów prawa żywnościowego, w tym do prowadzenia stosownej kontroli wewnętrznej dotyczącej m.in. jakości posiłków. Natomiast w przypadku korzystania z usług firm cateringowych, szczegółowe wymagania dotyczące m.in. jakości posiłków, powinny być uwzględnione w umowach z tymi firmami, pod rygorem stosowania kar umownych lub wypowiedzenia umowy bez uprzedzenia. Jakość i ilość dostarczanej żywności oraz warunki transportu, powinny być sprawdzane przez przedstawicieli jednostki odbierającej.
Ponadto należy zauważyć, iż pomimo braku aktów prawnych szczegółowo regulujących kwestię standardów żywienia w szpitalach, podmioty lecznicze zobowiązane są do opracowania i stosowania norm żywieniowych, z uwzględnieniem odpowiedniej wartości kalorycznej i odżywczej posiłków, stosownie do stanu zdrowia pacjentów. Należy również wskazać, iż o sposobie leczenia, w tym o potrzebie zastosowania odpowiedniej diety i ilości zalecanego pożywienia decyduje lekarz (ew. dietetyk) w oparciu o wskazania medyczne. W sytuacji, gdy lekarz nie zaordynuje specjalnej diety, pacjentowi przysługuje wyżywienie, a jego ilość, zawartość i kaloryczność powinna odpowiadać zasadom prawidłowego żywienia przeciętnego człowieka w danym wieku. Zasady racjonalnego żywienia oraz zalecane racje pokarmowe opracowywane są – zgodnie z kompetencjami i aktualnym stanem wiedzy oraz publikowane przez jednostki badawczo-rozwojowe podległe i nadzorowane przez Ministra Zdrowia, w tym głównie Instytut Żywności i Żywienia. W ramach „Narodowego Programu zapobiegania nadwadze i otyłości oraz przewlekłym chorobom niezakaźnym poprzez poprawę żywienia i aktywności fizycznej na lata 2007 – 2011 POLHEALTH” Instytut Żywności i Żywienia w 2011 r. przygotował monografię pt.: „Zasady prawidłowego żywienia chorych w szpitalach”. W ww. publikacji zawarto informacje dotyczące m.in.: stanu odżywienia chorych w szpitalach w Polsce, wpływu stanu odżywienia na skuteczność i koszty leczenia, norm żywienia w żywieniu chorych hospitalizowanych, leczenia żywieniowego oraz interakcji pomiędzy lekami a żywnością. Należy podkreślić, że zapisy w przedmiotowej monografii mają formę zaleceń oraz spełniają rolę edukacyjną w praktycznej realizacji tego rodzaju żywienia.
Natomiast odpowiadając na pytanie dotyczące kontroli usług żywienia w szpitalach, uprzejmie informuję, iż kontrola przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne, warunków produkcji, transportu, przechowywania i sprzedaży żywności oraz warunków żywienia zbiorowego, w tym m.in. w szpitalach, zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2017 r. poz. 1261, z późn. zm.), należy do zakresu działania organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej (dalej: PIS). Kontrole sanitarne w zakładach nadzorowanych przez organy PIS (w tym m.in. w firmach cateringowych dostarczających posiłki m.in. do szpitali) przeprowadzane są zgodnie z rocznymi planami kontroli oraz w każdym przypadku podejrzenia lub uzyskania informacji o uchybieniach zagrażających zdrowiu lub życiu człowieka. Częstotliwość tych kontroli zależna jest od oceny ryzyka związanego z warunkami sanitarnymi w zakładzie oraz rodzajem prowadzonej działalności. Zakres kontroli obejmuje ocenę spełnienia wymagań obowiązujących przepisów prawnych dotyczących m.in.: stanu sanitarno-technicznego i porządkowego, sposobu przyjęcia i jakości surowców, warunków produkcji i dystrybucji żywności, stanu higieny i stanu zdrowia pracowników mających kontakt z żywnością, a także prowadzenia dokumentacji kontroli wewnętrznej, która powinna być wdrożona w danym obiekcie. W przypadku stwierdzenia niezgodności z obowiązującymi przepisami prawa żywnościowego organy PIS podejmują odpowiednie działania (nakładają mandaty, wydają zalecenia pokontrolne oraz decyzje administracyjne) mające na celu wyeliminowanie nieprawidłowości.
Niezależnie od powyższego uprzejmie informuję, że w 2016 r., w związku z informacjami przekazanymi m.in. przez Rzecznika Praw Pacjenta w sprawie niezadowalającej jakości żywienia w stacjonarnych i całodobowych podmiotach leczniczych wykonujących świadczenia zdrowotne, Główny Inspektor Sanitarny nawiązał współpracę z Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji Konsumentów, której celem było przeprowadzenie równocześnie przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej i Inspekcji Handlowej skoordynowanych działań kontrolnych w placówkach szpitalnego żywienia zbiorowego pacjentów ze szczególnym uwzględnieniem firm cateringowych, które świadczą usługi żywieniowe na rzecz tych szpitali. Podczas urzędowych kontroli żywności w szpitalach, które zapewniały żywienie pacjentów we własnym zakresie, organy PIS skontrolowały spełnianie wymagań higienicznosanitarnych w blokach żywienia, oceniły jadłospisy i żywienie pacjentów oraz dostęp pacjentów do informacji dotyczących żywności.
Po analizie wyników ww. działań kontrolnych przeprowadzonych w szpitalach, Główny Inspektor Sanitarny polecił organom Państwowej Inspekcji Sanitarnej kontynuowanie
wzmożonego nadzoru nad warunkami sanitarno-higienicznymi oraz nad żywieniem pacjentów w szpitalach.
Odnosząc się natomiast do kwestii wydania rozporządzenia określającego wymagania obowiązujące przy prowadzeniu żywienia zbiorowego w szpitalach, uprzejmie wyjaśniam, iż delegacja ustawowa określona w art. 72 ust. 6 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2018 r. poz. 1541, z późn. zm.) ma charakter fakultatywny i nie zobowiązuje Ministra Zdrowia do wydania ww. rozporządzenia, a wyłącznie daje mu taką możliwość. Żaden z krajów członkowskich Unii Europejskiej nie uregulował prawnie diet szpitalnych, które powinny być ściśle zindywidualizowane. Delegacja fakultatywna dla Ministra Zdrowia została zamieszczona w ww. ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia na wypadek, gdyby należało dostosować prawo krajowe do przepisów Unii Europejskiej.
Z poważaniem
Z upoważnienia
MINISTRA ZDROWIA
PODSEKRETARZ STANU
Zbigniew J. Król