W dniu 3 lipca 2019 roku Pani Poseł Małgorzata Zwiercan wystosowała interpelację do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Pani Bożeny Borys- Szopy w sprawie emerytur pomostowych dla rybaków prowadzących jednoosobowe działalności gospodarcze.
Szanowna Pani Minister,
Na Półwyspie Helskim, ale i w pozostałych częściach polskiego nabrzeża wielu mieszkańców utrzymuje się z rybołówstwa. Część z nich nie jest zatrudnionych przez armatorów, ale niektórzy prowadzą jednoosobowe działalności gospodarcze.
Jedni i drudzy pracują tak samo ciężko, a ich praca rybaków morskich wykonywana jest w szczególnych warunkach związanych z siłami przyrody i wiąże się z wieloma czynnikami ryzyka. Środowisko, w którym pracują, powoduje trwałe uszczerbki na zdrowiu.
Zgodnie z ustawą o emeryturach pomostowych rybacy – po spełnieniu kilku warunków – mogą przejść na emeryturę 10 lat wcześniej niż pracujący w innych zawodach.
Niestety nie dotyczy to wszystkich rybaków morskich. Ustawie nie podlegają osoby, które prowadzą własną działalność mimo tego, że wykonują dokładnie taką samą pracę jak rybacy zatrudnieni przez armatorów.
W związku z powyższym proszę o informację:
- Czy ministerstwo planuje zmiany dotyczące włączenia rybaków morskich prowadzących własną działalność do grupy osób uprawnionych do wcześniejszego nabycia prawa do emerytury pomostowej? Jeżeli tak to kiedy? Jeżeli nie to dlaczego?
Z poważaniem
Poseł Małgorzata Zwiercan
W dniu 8 sierpnia 2019 r. Poseł Małgorzata Zwiercan otrzymała odpowiedź na swoją interpelację w sprawie emerytur pomostowych dla rybaków prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą.
Odnosząc się do kwestii podniesionej w interpelacji, należy na wstępie podkreślić, iż przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1270, z późn. zm.), obowiązywały przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267, z późn. zm.), która już w samym tytule określała swój zakres podmiotowy. Natomiast w treści art. 5 zdefiniowała „pracownika” jako „osobę pozostającą w stosunku pracy w myśl Kodeksu pracy” (pkt 1), zaś „zatrudnienie” jako „wykonywanie pracy w ramach stosunku pracy” (pkt 2).
Świadczenia na warunkach w niej określonych przysługiwały z tytułu zatrudnienia na obszarze Państwa Polskiego (art. 1). Prawo do emerytury zależało od osiągnięcia wieku wynoszącego 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz udokumentowania minimalnego okresu zatrudnienia wynoszącego odpowiednio 20 i 25 lat (art. 26). Od tej zasady ustawa przewidywała odstępstwa (art. 53-55) – w zakresie możliwości przechodzenia pracowników na wcześniejsze emerytury, na warunkach określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43, z późn. zm.).
W przepisach tego rozporządzenia użyto dwóch pojęć:
- okres zatrudnienia – na określenie ogólnego stażu pracy (od 15 listopada 1991 r. pojęcie „okres zatrudnienia” zostało zastąpione określeniem „okres ubezpieczenia”) oraz
- okres pracy – na określenie okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. W tym przypadku istotne jest zarówno samo pozostawanie w stosunku pracy, jak i rzeczywiste jej świadczenie.
Nie ulega zatem wątpliwości, że prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach (w tym również polegającej na wykonywaniu pracy rybaków morskich) przysługiwało wyłącznie pracownikom, którzy legitymowali się odpowiednim okresem zatrudnienia, rozumianym jako wykonywanie pracy w ramach stosunku pracy. Uprawnienie to miało więc pracowniczy, a nie powszechny charakter.
Podkreślenia wymaga, że obowiązujące od 1 stycznia 1999 r. przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie zmieniły tej sytuacji prawnej. Do przepisów ww. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. odsyła obecnie art. 32 ust. 4 tej ustawy. Z brzmienia tego przepisu jednoznacznie wynika, że prawo do emerytury w obniżonym wieku mogą nabyć wyłącznie ci ubezpieczeni, którzy udokumentują wymagany okres ubezpieczenia, w tym co najmniej 15-letni okres wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach w ramach stosunku pracy, a więc ta sama kategoria ubezpieczonych, która miała taką możliwość przed dniem 1 stycznia 1999 r.
Tożsama zasada stosowana jest również przy ustalaniu prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach przez osoby urodzone po dniu 31 stycznia 1948 r. w oparciu o przepisy art. 184 w zw. z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Trzeba zaznaczyć ponadto, że pracowniczy, a nie powszechny charakter tego uprawnienia potwierdził również Trybunał Konstytucyjny, który w uzasadnieniu wyroku z dnia 12 września 2000 r., w sprawie o sygn. akt K 1/00 dotyczącej prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS dla osób objętych ubezpieczeniami społecznymi z innego tytułu niż stosunek pracy uznał, że „ustawa emerytalna (tj. ustawa o emeryturach i rentach z FUS) nie zmieniła zakresu podmiotowego tych regulacji w stosunku do stanu prawnego sprzed 1 stycznia 1999 r. Zróżnicowanie uprawnień w zakwestionowanych przepisach wynika z tego, że w stosunku do ubezpieczonych będących pracownikami jest to kontynuacją posiadanych uprzednio uprawnień, aż do całkowitego ich wygaszenia, natomiast pozostali ubezpieczeni, którzy przed wejściem w życie ustawy emerytalnej podlegali innym systemom ubezpieczenia, niż pracowniczy, takich uprawnień (do wcześniejszej emerytury) nigdy nie mieli. Zawężenie zakresu podmiotowego w zakresie wcześniejszego przechodzenia na emeryturę jest uzasadnione i nie narusza zasad równości i sprawiedliwości społecznej”, wynikających z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.
Mając na uwadze powyższe, nie może zatem dziwić, że także nowa regulacja ustawowa umożliwiająca uzyskanie okresowego świadczenia z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w postaci emerytury pomostowej, znajdująca się w przepisach ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1924, z późn. zm.), jako wypełnienie delegacji zawartej w art. 24 ust. 2 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, została również przewidziana jedynie dla pracowników.
Pod pojęciem „pracownika” na gruncie przepisów ustawy o emeryturach pomostowych rozumie się bowiem ubezpieczonego, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz art. 8 ust. 1, 2a i ust. 6 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U z 2019 r. poz. 300, z późn. zm.). Stanowi tak przepis art. 2 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Przepis ten nie wymienia natomiast osób, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, czyli osób prowadzących pozarolniczą działalność. Z prawa do emerytury pomostowej mogą zatem skorzystać jedynie te osoby, które w ramach stosunku pracy wykonują prace rybaków morskich, o których mowa w pkt 22 zał. nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych.
Przedstawiając powyższe, resort rodziny, pracy i polityki społecznej nie widzi możliwości zmiany obowiązujących uregulowań dotyczących uzyskania emerytury pomostowej, w kierunku zaproponowanym w interpelacji.