w dniu 2 września Poseł Małgorzata Zwiercan wystosowała interpelację do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Pani Bożeny Borys-Szopy w sprawie sytuacji osób starszych z otępieniem.
Szanowna Pani Minister,
Niewiedza społeczeństwa w zakresie zaburzeń funkcji poznawczych, powszechnie określanych jako zaburzenia pamięci, skutkuje szeregiem niewłaściwych reakcji w stosunku do chorych z otępieniem. Co więcej, część zaburzeń funkcji poznawczych, np. zaburzenia w przebiegu niedoczynności tarczycy, niedoborów witaminy B12 czy depresji jest odwracalna. Symptomy tych chorób wyglądają tak samo jak w przypadku objawów otępienia, różnią się jednak tym, że mogą ustąpić, jeśli zostanie podjęte właściwe leczenie.
Niewiele osób zdaje sobie również sprawę, że sprawna fizycznie osoba z otępieniem wymaga stałego nadzoru. Jeśli porusza się bez przeszkód musi być cały czas obserwowana, aby nie wyszła na zewnątrz, a także aby nie doszło w wyniku podjętych przez nią działań do niebezpieczeństwa (nieświadome włączenie gazu czy odkręcenie wody itd.). Używane do oceny samodzielności tych osób skale nie uwzględniają konieczności ich stałego monitorowania, a więc dodatkowego obciążenia dla opiekunów. Co więcej, w systemie brakuje rozwiązań nie tylko będących odpowiedzią na zwiększone obciążenie opiekunów przygotowanych do opieki (pracownicy socjalni, opiekunowie medyczni, pielęgniarki), ale też wsparcia dla opiekunów rodzinnych.
W związku z powyższym proszę o odpowiedź na pytania:
- Czy w ministerstwie trwają prace nad rozwiązaniem zmierzającym do upowszechniania wiedzy na temat tego, co to jest otępienie?
- Czy w ministerstwie trwają prace zmierzające do stworzenia sytemu wsparcia dla rodzin opiekujących się chorymi na otępienie, uwzględniającego zapobieganie zespołowi wypalenia u opiekunów?
- Czy w ministerstwie trwają prace nad stworzeniem systemu opieki środowiskowej i instytucjonalnej w sektorze opieki zdrowotnej dedykowanej chorym z otępieniem, z przygotowanym do sprawowania takiej opieki personelem?
Z poważaniem
Poseł Małgorzata Zwiercan
W dniu 11 października Poseł Małgorzata Zwiercan otrzymała odpowiedź z Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej na interpelację w sprawie sytuacji osób starszych z otępieniem.
Wychodząc naprzeciw wyzwaniom wynikającym ze zmieniającej się sytuacji demograficznej i gospodarczej w dniu 26 października 2018 r. przez Radę Ministrów przyjęty został dokument pt. „Polityka społeczna wobec osób starszych 2030. Bezpieczeństwo – Uczestnictwo – Solidarność”, opracowany w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. W ramach działań, zaplanowanych do realizacji w tym dokumencie uwzględniono m. in. rozwiązania zmniejszające skalę zależności niesamodzielnych osób starszych od innych, a także szereg ułatwień w dostępie do usług wzmacniających tę samodzielność. W związku ze wzrastającą liczbą zachorowań wśród osób starszych na choroby otępienne Polityka społeczna wobec osób starszych 2030,po raz pierwszy uwzględnia także podjęcie działań mających na celu poprawę komunikacji i funkcji poznawczych niesamodzielnych osób starszych w opiece długoterminowej.
Osoby z chorobami otępiennymi oraz ich opiekunowie mogą zostać objęci wsparciem, przyznawanym na podstawie przepisów ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2019 r., poz. 1507 z późn. zm.), które obejmuje:
- usługi świadczone w miejscu zamieszkania: opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze, w tym specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi,
- usługi świadczone w ośrodkach wsparcia, w tym ośrodkach wsparcia dla osób
z zaburzeniami psychicznymi (środowiskowe domy samopomocy i kluby samopomocy), - mieszkania chronione,
- rodzinne domy pomocy,
- domy pomocy społecznej.
Poza wyżej wymienionymi świadczeniami niepieniężnymi, osobom tym lub ich rodzinom przysługują, w zależności od wysokości dochodu, świadczenia finansowe. Prawo
do większości świadczeń pieniężnych przysługuje osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej 701 zł
oraz osobie w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza kryterium dochodowego
na osobę w rodzinie 528 zł. Do świadczeń tych należą: zasiłek stały, zasiłek okresowy oraz zasiłek celowy.
Dodatkowo, bez względu na posiadany dochód, w ramach świadczeń niepieniężnych
z pomocy społecznej prowadzone jest poradnictwo specjalistyczne, w szczególności prawne, psychologiczne i rodzinne, dla osób i rodzin, które mają trudności w rozwiązywaniu swoich problemów życiowych lub potrzebują wsparcia.
Problemy związane ze starzeniem się społeczeństwa, w tym także ze współwystępującymi w tym okresie chorobami otępiennymi znajdują odzwierciedlenie
w działaniach resortu, związanych z rozwojem wybranych form pomocy społecznej, określonych w ww. ustawie:
- rozwój usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych usług dla osób z zaburzeniami psychicznymi świadczonych
w miejscu zamieszkania,
Na przestrzeni ostatnich lat ogólna liczba osób, którym przyznano usługi opiekuńcze
i specjalistyczne usługi opiekuńcze wzrosła, podobnie jak i kwota świadczeń wydatkowanych na ten cel.
- usługi opiekuńcze (2018 r. – 588 mln zł, liczba osób, które skorzystały z tych usług
– 106 939) - specjalistyczne usługi opiekuńcze (2018 r. – 26 mln zł, liczba osób, które skorzystały
z tych usług – 5 991) - specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi (2018 r.
– 118 mln zł, liczba osób, które skorzystały z tych usług – 14 970)
- rozwój sieci ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi – środowiskowych domów samopomocy i klubów samopomocy
W 2018 r. było 860 ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, które dysponowały 31 349 miejscami. W ubiegłym roku z usług tych placówek skorzystało z nich 36 249 osób.
- rozwój mieszkań chronionych
W 2018 r. w całej Polsce funkcjonowało 935 mieszkań chronionych na 3 544 miejsca. W ciągu ubiegłego roku z mieszkań chronionych skorzystało łącznie 3 401 osób.
Na dofinansowanie prowadzenia mieszkań chronionych w 2018 r. wydatkowano środki finansowe w wysokości 8 043 038,52 zł., z czego z budżetu państwa 5 443 698,63 zł.,
co umożliwiło powstanie 48 nowych mieszkań chronionych dla 187 osób. Należy dodać, że prowadzenie mieszkań chronionych jest zadaniem własnym samorządu. Zatem dotacja na realizację zadania stanowiła do 50% kosztów jego realizacji.
Działania na rzecz osób chorych na choroby otępienne oraz wsparcie dla ich opiekunów realizowane są także w ramach realizowanych przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej programów, które nastawione są przede wszystkim na intensywne rozwijanie opieki dziennej i środowiskowej.
Jednym z nich jest realizowany do 2018 r. Program „Oparcie społeczne dla osób
z zaburzeniami psychicznymi”. Celem Programu jest tworzenie warunków sprzyjających poprawie sytuacji życiowej i społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi, zwłaszcza osób chorych psychicznie i upośledzonych umysłowo, a tym samym wzmocnienie i poszerzenie sieci wsparcia społecznego poprzez dofinansowanie samorządów gmin oraz podmiotów funkcjonujących w obszarze pomocy społecznej, o których mowa w art. 25 ust. 1 ustawy
o pomocy społecznej (organizacje pozarządowe). W ramach celu głównego wyznaczono następujące cele szczegółowe:
- Aktywizacja społeczna, psychiczna oraz fizyczna osób z zaburzeniami psychicznymi.
- Zwiększenie różnorodności i poprawa jakości usług świadczonych na rzecz osób
- z zaburzeniami psychicznymi.
- Integracja osób z zaburzeniami psychicznymi i ich rodzin ze środowiskiem lokalnym.
- Wsparcie dla rodzin osób z zaburzeniami psychicznymi.
Od 2019 r. Program „Oparcie społeczne dla osób z zaburzeniami psychicznymi” został zastąpiony Programem „Od zależności ku samodzielności”. Celem Programu jest umożliwienie osobom z zaburzeniami psychicznymi przezwyciężenie trudnej sytuacji życiowej w jakiej się znalazły, której własnym staraniem, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby
i możliwości nie są w stanie samodzielnie pokonać. Model Programu jest nastawiony
na podniesienie poziomu świadomości osób z zaburzeniami psychicznymi o tkwiących w nich możliwościach oraz przysługujących im prawach co, jak się zakłada, zwiększy pewność siebie oraz umocni ich pozycję, jak również pomoże w lepszym wykorzystaniu potencjalnych możliwości. W programie przewidziane zostały następujące moduły:
- wsparcie rodzin z osobą z zaburzeniami psychicznymi,
- samopomoc,
- umożliwianie osobom z zaburzeniami psychicznymi zdobywania kompetencji niezbędnych do samodzielnego życia,
- integracja i innowacyjność.
Środki na realizację tego Programu wynoszą 3 mln zł.
Kolejnym przykładem takich działań jest realizacja Programu „Opieka 75+”, skierowanego do osób starszych w wieku 75 lat i więcej, które mieszkają na terenie małych gmin. Strategicznym celem ww. programu jest poprawa dostępności do usług opiekuńczych,
w tym specjalistycznych usług opiekuńczych dla tej grupy osób.
Gminy, które przystępują do realizacji programu uzyskują finansowe wsparcie
do wys. 50% przewidywanych kosztów realizacji zadania w realizacji usług opiekuńczych,
w tym specjalistycznych usług opiekuńczych, dla osób w wieku 75 lat i starszych. Dysponentami środków przyznanych z budżetu państwa na dofinansowanie zadania własnego gmin wynikającego z programu „Opieka 75+” są wojewodowie, a środki na ten cel co roku zabezpieczane są w rezerwie celowej na zadania z pomocy społecznej, będącej w dyspozycji Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.
Program realizowany jest od stycznia 2018 r. i jest adresowany do gmin: miejskich, wiejskich, miejsko – wiejskich do 60 tys. mieszkańców, które realizują usługi opiekuńcze samodzielnie. Od 2019 r. program jest realizowany w rozszerzonej formie, tzn., że jest skierowany nie tylko do osób samotnych w wieku 75 lat i więcej, ale także do osób pozostających w rodzinach. Ponadto, od 2019 r. z Programu mogą skorzystać także te gminy, które realizują usługi opiekuńcze poprzez spółdzielnie socjalne osób prawnych, których założycielami są jednostki samorządu terytorialnego. W związku z powyższym zakłada się, że program obejmie swoim zasięgiem większą liczbę gmin, a tym samym umożliwi przyznanie dodatkowych lub nowych godzin usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych osobom w wieku 75 lat i starszych.
Środki finansowe z programu mogły być przeznaczone na:
- dofinansowanie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób, które otrzymały dofinansowanie w ramach programu „Opieka 75+” w roku 2018 i będą miały przyznane usługi opiekuńcze lub specjalistyczne usługi opiekuńcze w roku 2019,
- dofinansowanie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób, które nie otrzymywały tych usług w 2018 r.
Koszty realizacji Programu w 2018 r. wyniosły prawie 4,5 mln zł, zaś w 2019 r. (wg. wstępnych danych) ponad 12 mln zł.
Wsparcie otrzymują także opiekunowie dorosłych osób niepełnosprawnych. W związku ze sprawowaną opieką osoby te mogą ubiegać się o specjalny zasiłek opiekuńczy, przyznawany na podstawie ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 2220 z późn. zm.).
Zgodnie z art. 16a ust. 1 ww. ustawy, specjalny zasiłek opiekuńczy, przysługuje osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny
i opiekuńczy (Dz. U. z 2017 r. poz. 682 oraz z 2008 r. poz. 950) ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom, jeżeli nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem
o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami:
- konieczności stałej lub długotrwałej opieki
- lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka
w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje w wysokości 620 zł i jest przyznawany
co do zasady na okres zasiłkowy trwający 12 miesięcy od 1 listopada do 31 października kolejnego roku kalendarzowego.
Ponadto podstawowym warunkiem przyznania specjalnego zasiłku opiekuńczego
jest spełnienie określonego ustawą kryterium dochodowego. Aktualnie kryterium dochodowe uprawniające do otrzymania specjalnego zasiłku opiekuńczego wynosi 764 zł miesięcznie
w przeliczeniu na osobę w rodzinie osoby sprawującej opiekę i osoby wymagającej opieki.
Specjalny zasiłek opiekuńczy jest przyznawany na wniosek osoby ubiegającej
się o to świadczenie. Realizacją zadań związanych z rozpatrywaniem wniosków w sprawie ustalenia prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego, zajmuje się gminny organ właściwy czyli wójt, burmistrz, prezydent miasta lub upoważniony kierownik/pracownik ośrodka pomocy społecznej, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się, który wydaje rozstrzygnięcie w formie decyzji administracyjnej.
Jednocześnie, w ramach przygotowywanego projektu Strategii na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2019-2030 proponowane są działania na rzecz osób niepełnosprawnych, w tym osób starszych z otępieniem i ich rodzin. Choć zawarte w Strategii działania są adresowane do wszystkich osób niepełnosprawnych, w swym zakresie obejmują także tą grupę osób niepełnosprawnych.
W zakresie stworzenia systemu wsparcia dla rodzin opiekujących się chorymi na otępienie przewidziana jest modyfikacja systemu świadczeń dla opiekunów osób niepełnosprawnych. Przygotowana zostanie zmiana dotychczasowego systemu świadczeń dla opiekunów osób niepełnosprawnych. Wysokość środków dedykowanych na opiekę zostanie uzależniona od stopnia wsparcia potrzebnego osobie niepełnosprawnej ze strony opiekuna.
W celu stworzenia systemu opieki środowiskowej i instytucjonalnej w sektorze opieki zdrowotnej dedykowanej chorym z otępieniem przewidziane są następujące działania:
- Poprawa dostępu do usług rehabilitacyjnych i wyrobów medycznych najwyższej jakości
- Kompleksowe wsparcie na poziomie lokalnej społeczności
- Poprawa sytuacji osób z zaburzeniami psychicznymi
- Podnoszenie kompetencji lekarzy, pielęgniarek i położnych, a także przedstawicieli innych zawodów medycznych w zakresie opieki nad osobami niepełnosprawnymi
- Wsparcie dla osób z zaburzeniami psychicznymi w środowisku lokalnym
- Dostępność Plus dla Zdrowia
- Gospodarstwa opiekuńcze
- Usprawnienie systemu wsparcia finansowego adekwatnego do potrzeb i poziomu niepełnosprawności
- Edukacja pracowników instytucji publicznych
Projekty obejmujące swoim zakresem wsparcie osób starszych z otępieniem i ich rodzin oraz działań na ich rzecz:
- OŚ V PO WER.
- Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2017-2022.
- Profesjonalizacja usług asystenckich i opiekuńczych dla osób niesamodzielnych – nowe standardy kształcenia i opieki.
- Środowiskowy system wsparcia osób dorosłych z zaburzeniami psychicznymi
- Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej na lata 2014-2023. Ekonomia Solidarności Społecznej
Ponadto, obecnie w ramach środków Solidarnościowego Funduszu Wsparcia Osób Niepełnosprawnych realizowane są niżej wymienione resortowe Programy Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, z których mogą korzystać m.in. osoby cierpiące na choroby otępienne, spełniają wymagania o których mowa w ww. Programach, jak również w przypadku usług opieki wytchnieniowej ich opiekunowie:
- „Usługi opiekuńcze dla osób niepełnosprawnych” – edycja 2019.
- „Opieka wytchnieniowa” – edycja 2019.
- „Centra opiekuńczo-mieszkalne”
- „Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej” – edycja 2019-2020
Przedstawione powyżej Programy są finansowane ze środków Funduszu Solidarnościowego, natomiast realizowane za pośrednictwem i z udziałem samorządów szczebla gminnego oraz powiatowego, które przystępują do nich na zasadzie dobrowolności.
Szczegółowe informacje na temat ww. działań oraz Programów są dostępne
m.in. na stronach internetowych: www.mrpips.gov.pl, www.mz.gov.pl oraz www.miir.gov.pl.