w dniu 9 września Poseł Małgorzata Zwiercan wystosowała interpelację do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Pani Bożeny Borys-Szopy w sprawie sytuacji osób starszych na rynku pracy
Szanowna Pani Minister,
Obecnie, osoby starsze, czyli zgodnie z ustawową definicją osoby, które ukończyły 60 rok życia, stanowią już blisko jedną czwartą polskiego społeczeństwa i ich liczba dynamicznie wzrasta. Mimo, że jest to grupa społeczna pod wieloma względami niezwykle zróżnicowana, nie mam wątpliwości, że część seniorów – póki pozwalają im na to siły i zdrowie – chce pozostać aktywnym uczestnikiem rynku pracy.
Niestety jednak, wielu pracodawców wciąż nie dostrzega wartości, jak m.in. wiedza i doświadczenie, jakie do jego przedsiębiorstwa może wnieść zatrudnianie seniorów. Pomimo nawet istniejącej ochrony prawnej w dalszym ciągu dochodzi do przypadków dyskryminowania osób starszych na rynku pracy. Co więcej, jako starszych, mniej rozwojowych, postrzega się nie tylko osoby zbliżające się lub osiągające wiek emerytalny, ale nawet pracowników w wieku 50, 55 lat.
W sytuacji obecnych prognoz demograficznych, jednoznacznie wskazujących na postępujący proces starzenia się społeczeństwa, aktywizacja zawodowa i wzrost wskaźnika zatrudnienia osób starszych powinna być jednym z priorytetów prowadzonej polityki.
W związku z powyższym proszę o odpowiedź na pytania:
- Czy ministerstwo realizuje działania zmierzające do wsparcia osób starszych na rynku pracy? Jeśli tak to jakie? Jeśli nie to dlaczego?
Z poważaniem
Poseł Małgorzata Zwiercan
W dniu 11 października Poseł Małgorzata Zwiercan otrzymała odpowiedź z Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej na interpelację w sprawie sytuacji osób starszych na rynku pracy
w odpowiedzi na interpelację nr 33695 Pani Małgorzaty Zwiercan, Poseł na Sejm RP
w sprawie sytuacji osób starszych na rynku pracy proszę o przyjęcie poniższych informacji.
Niekorzystne trendy demograficzne, tj. starzenie się społeczeństwa czy kurczące
się zasoby ludzkie wpływają na zmiany w strukturze pracujących według wieku, czego przejawem jest m.in. rosnąca liczba ludności w wieku poprodukcyjnym. Udział osób w wieku poprodukcyjnym w liczbie ludności ogółem wyniósł w 2018 r. 21,4%, a z prognoz wynika,
że w 2050 r. osiągnie poziom 36,5%.
Wychodząc naprzeciw wyzwaniom wynikającym ze zmieniającej się sytuacji demograficznej i gospodarczej w dniu 26 października 2018 r. przez Radę Ministrów przyjęty został dokument pt. „Polityka społeczna wobec osób starszych 2030. Bezpieczeństwo – Uczestnictwo – Solidarność”, opracowany w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Celem opracowanego dokumentu było wyznaczenie kluczowych kierunków polityki senioralnej w nadchodzących latach oraz uporządkowanie działań instytucji publicznych w Polsce, tak by w jak największym stopniu odpowiadały na aktualne potrzeby seniorów.
W ramach działań, zaplanowanych do realizacji w tym dokumencie uwzględniono
m. in. działania wzmacniające pozycję osób starszych na rynku pracy – poprzez zapewnianie seniorom dostępu do usług edukacyjnych – świadczonych w ramach uczenia się przez całe życie, wsparcie osób bezrobotnych i poszukujących pracy w starszych grupach wiekowych
w dostępie do programów aktywizacji zawodowej – oferowanych przez urzędy pracy, możliwości wykonywania przez osoby starsze elastycznych form pracy, czy prowadzenie kampanii informacyjnych oraz szkoleń dla pracodawców na temat korzyści wynikających
z zatrudnienia osoby starszej.
Obecna sytuacja na rynku sprawia, że pracodawcy coraz częściej sięgają po pracowników, którzy w latach wcześniejszych mieli mniejsze szanse na zatrudnienie.
W 2018 r. liczba pracujących w wieku 50-64 lata wyniosła 4 160,5 tys.
Według danych BAEL GUS za 2018 r., wśród osób między 50. a 64. rokiem życia, około 59% stanowią osoby aktywne zawodowo, w tym – 97,2% to osoby pracujące. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 55-64 lata wzrósł z poziomu 44,3 % w 2015 r., do 48,9 %
w 2018 r. Biorąc pod uwagę stopę bezrobocia osób w tej grupie, sytuacja osób w wieku 50+ jest relatywnie lepsza niż np. młodszych grup wiekowych. Zmiany w systemie aktywizacji osób 50+ wpływają na sukcesywny spadek stopy bezrobocia osób w wieku 55-64 lata – w 2015 r. wynosiła 5,4 % a w 2018 roku 2,8%.
W ramach wsparcia, przewidzianego w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2019 r., poz. 1482 i 1622) osoby bezrobotne w wieku 50+ mogą skorzystać, na zasadach ogólnych, z szerokiego spektrum usług
i instrumentów rynku pracy, obejmującego m.in.: pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe,
szkolenia, pomoc w podjęciu zatrudnienia subsydiowanego, jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej, staże, prace społecznie użyteczne, czy skierowanie do udziału
w programie specjalnym (osobom będącym w szczególnej sytuacji na rynku pracy, w tym osobom w wieku 50+, przysługuje pierwszeństwo).
Dodatkowo w ustawie o promocji zatrudnienia przewidziano również takie działania, które są dedykowane wyłącznie osobom po 50 r.ż., mające sprzyjać wydłużeniu okresu
ich aktywności zawodowej. Działania dla osób z grupy wiekowej 50 + dotyczą osób starszych aż do osiągnięcia przez nie wieku emerytalnego, tak więc:
- Pracodawca, do którego w ramach prac interwencyjnych został skierowany bezrobotny, który ukończył 50 rok życia, może otrzymać refundację wynagrodzenia i składek
na ubezpieczenia społeczne za tę osobę. - Ponadto pracodawcy i inne jednostki organizacyjne, zatrudniające osoby które ukończyły 50 rok życia, są zwolnieni z obowiązku opłacania składek na Fundusz Pracy (FP) i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP) przez okres 12 miesięcy.
- Z kolei pracodawcy oraz inne jednostki organizacyjne zatrudniające osoby w wieku powyżej 55 lat (kobiety) i 60 lat (mężczyźni) są całkowicie zwolnieni z obowiązku odprowadzania za nich składek na FP i FGŚP.
- Pracodawcy lub przedsiębiorcy mogą również otrzymać dofinansowanie do wynagrodzenia zatrudnionego skierowanego bezrobotnego, przez okres 12 (jeżeli bezrobotny ukończył
50 lat, a nie ukończył 60 lat) lub 24 miesięcy (jeżeli bezrobotny ukończył 60 rok życia).
W końcu lipca br. w urzędach pracy zarejestrowanych było 235 tys. osób bezrobotnych powyżej 50 r. ż., w tym 60,5 tys. osób w wieku 60+ (informacje dotyczące grupy wiekowej
60 + odnoszą się jedynie do mężczyzn, gdyż kobiety – wraz z ukończeniem 60 roku życia,
czyli po osiągnieciu wieku emerytalnego, nie mogą posiadać statusu osoby bezrobotnej).
W porównaniu do stanu sprzed roku liczba bezrobotnych w wieku 50+ spadła o 24,6 tys.,
tj. o 9,5% i osoby te stanowiły 27,1% ogółu zarejestrowanych.
W okresie 7 miesięcy br. z aktywnych programów skorzystało 30,5 tys. bezrobotnych powyżej 50 r. ż. (ponad 15% ogółu zaktywizowanych bezrobotnych), z czego najwięcej,
bo 14,5 tys. osób (47,5% ogółu zaktywizowanych w wieku 50+) podjęło pracę subsydiowaną, 8,1 tys. osób rozpoczęło prace społecznie użyteczne (26,6% ogółu zaktywizowanych),
a 6,0 tys. osób rozpoczęło staż (19,7% ogółu zaktywizowanych w wieku 50+). Z tytułu podjęcia subsydiowanej działalności gospodarczej w okresie 7 miesięcy br. zostało wyrejestrowanych 1,2 tys. bezrobotnych powyżej 50 r.ż. tj. ponad 12% ogółu wyrejestrowanych z tytułu podjęcia działalności gospodarczej. Należy wspomnieć, że poza podjęciem subsydiowanej działalności gospodarczej osoby starsze mogą podejmować również działalność gospodarczą, która jest niesubsydiowana. W okresie 7 miesięcy br. niesubsydiowaną działalność gospodarczą podjęło 3,1 tys. bezrobotnych powyżej 50 r.ż. i stanowili oni 39% wyrejestrowanych z tego powodu bezrobotnych ogółem.
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej realizuje szereg działań w zakresie wsparcia i wzmocnienia pozycji osób starszych na rynku pracy.
Potwierdzeniem tego jest uwzględnienie działań na rzecz tej grupy pracowników
w Strategii Odpowiedzialnego Rozwoju, która uwzględnia wzmacnianie aktywności zawodowej osób po 50. roku życia m.in. poprzez aktywne instrumenty rynku pracy, programy uzupełniania lub zmiany kwalifikacji, profilaktykę zdrowotną, elastyczne formy i sposoby świadczenia pracy, przeciwdziałanie dyskryminacji w zatrudnieniu, czy zachęty do dłuższej aktywności na rynku pracy.
Dodatkowo, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej realizuje Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014-2020 (Program ASOS), w ramach którego wspiera projekty organizacji pozarządowych, skierowane do osób starszych.
W ramach regularnych spotkań seniorów organizowane są zajęcia obejmujące naukę języków obcych, czy zajęcia z obsługi komputera i smartfonu (m. in. umiejętność korzystania z Internetu i nowoczesnego sprzętu, nauka programów komputerowych WORD i EXCEL, bezpieczne korzystanie z nowoczesnych aplikacji i mediów społecznościowych itp.),
które w sposób zdecydowany ograniczają ryzyko wykluczenia społecznego i cyfrowego wśród tej grupy wiekowej.
Osoby starsze bardzo chętnie uczestniczą także w zajęciach sportowych (m. in. nordic walking, gimnastyka, basen, pilates, samoobrona czy joga), które pomagają zachować dobry stan zdrowia – zarówno kondycję fizyczną i psychiczną.
Ponadto, umiejętności zdobyte podczas zajęć, oswojenie się z nowymi technologiami
w miejscu pracy a także chęć skorzystania z pomocy młodszych pracowników sprawiają,
że osoby starsze budują swoją pozycję i pewność siebie na rynku pracy. Dostęp
do nieograniczonej liczby informacji z całego świata motywuje także seniorów do ciągłego zgłębiania wiedzy, śledzenia bieżących wydarzeń, czy rozwijania nowych zainteresowań.
Od 2016 r. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej realizuje także projekt
pt. „Wsparcie realizacji badań panelowych osób w wieku 50 lat i więcej w międzynarodowym projekcie Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe (SHARE)” dofinansowany ze środków POWER 2014 – 2020. Pozyskane z SHARE informacje pozwalają ocenić sytuację osób w wieku 50 lat i więcej.
Wyniki badania SHARE wskazują, że możliwości kształtowania sposobu wykonywania pracy, poczucie bezpieczeństwa pracy, wynagrodzenie adekwatne do podejmowanego w pracy wysiłku, czy też możliwości rozwoju w pracy zwiększają zadowolenie pracowników z pracy i zwiększają motywację do pracy. Wśród czynników, które zniechęcają osoby starsze
do kontynuowania pracy jest wykonywanie zadań, które nie uwzględniają możliwości psychofizycznych pracownika – zbyt duży wysiłek fizyczny, ekspozycja na stres, mała elastyczność warunków pracy np. kształtowania czasu rozpoczynania i kończenia pracy.
Obok stanu zdrowia i wykształcenia istotny wpływ na aktywność zawodową osób starszych ma także ich pozycja w strukturze międzypokoleniowej. Z badań CBOS wynika,
że około 59% osób w wieku 60+ opiekuje się wnukami lub prawnukami, 45% pomaga dzieciom lub rodzinie w prowadzeniu domu oraz 41% pomaga w działalności zarobkowej. Jedna trzecia osób w wieku 60+ opiekuje się innym starszym lub niepełnosprawnym członkiem rodziny.
Dlatego mówiąc o możliwościach zwiększenia liczby starszych osób pracujących
w Polsce, należy pamiętać, że często osoby w wieku 50+ nie podejmują zatrudnienia w związku z trudnościami w godzeniu obowiązków rodzinnych z zawodowymi.
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej dostrzegając ten problem, podjęło
w latach 2016-2017 realizację projektu pt. „Rodzina i praca – to się opłaca!”, który miał
na celu promocję mechanizmów godzenia ról zawodowych i prywatnych, w tym pełnienie funkcji opiekuńczych, przybliżenie pracodawcom i pracownikom wiedzy na temat mechanizmów i instrumentów ułatwiających godzenie życia zawodowego z prywatnym.
Jednym z efektów realizacji projektu jest portal www.rodzinaipraca.gov.pl,
który w przystępny sposób prezentuje i promuje narzędzia i mechanizmy wspierające godzenie życia zawodowego i prywatnego. Platforma dostarcza informacji na temat konkretnych rozwiązań, także tych wynikających z Kodeksu pracy, odpowiadających na potrzeby różnych grup pracowników, w tym pracowników w starszym wieku, przybliża zagadnienia związane z godzeniem życia zawodowego i prywatnego oraz prezentuje narzędzia możliwe do wdrożenia w firmach o różnej specyfice i możliwościach finansowych.
Wykorzystanie potencjału osób starszych na rynku pracy wymaga stworzenia
dla nich warunków, które zachęcą do jak najdłuższego pozostania aktywnymi uczestnikami rynku pracy, poprzez dostosowanie warunków pracy do ich możliwości psychofizycznych, zapewnienie seniorom dostępu do usług edukacyjnych świadczonych w ramach uczenia
się przez całe życie, czy wprowadzenie możliwości wykonywania elastycznych form pracy (m.in. niepełny etat, telepraca, elastyczne godziny pracy).
W przypadku działań wspierających trwały wzrost aktywności zawodowej osób starszych znaczenie ma nie tylko zachęta do kontynuowania pracy zawodowej, ale także stworzenie warunków, które umożliwią osobom w podeszłym wieku łączenie obowiązków zawodowych z rodzinnymi.